Kamień, wedle miejscowej tradycji, ze śladem stopy św. Jadwigi miał leżeć przy kapliczce przy drodze pomiędzy Krobią a Chwałkowem. Zaginął przed laty.
Źródła informacji: kwerenda terenowa; wywiady z mieszkańcami miejscowości Krobia i Chwałkowo
Wedle legendy przed wejściem do kościoła Najświętszej Marii Panny leżał głaz z odciśniętym śladem ludzkiej stopy. Miała go pozostawić Marianna Grudzińska, żona Andrzeja Grudzińskiego, fundatora świątyni odbudowanej po zniszczeniu miasta w trakcie potopu szwedzkiego. Grudzińska była osobą niezwykle religijną. Gdy nastąpiła na głaz i rozpłakała się patrząc na gruzy miasta, jej stopa zagłębiła się, odciskając ślad. W 2002 r. kamień został wprawiony w mur kościelny. Obecnie zakryty jest tynkiem, w którym jednak na pamiątkę wyrzeźbiono odwzorowanie stopy.
Źródła informacji: Kowalski 1997, 62; Woźny 2014, 294; https://www.zlotow.pl/Szlak_zlotowskiego_jelenia.html (dostęp 20 marca 2023); tablica ustawiona przy kościele; kwerenda terenowa
Współrzędne geograficzne: 53.363678, 17.031776
Głaz narzutowy o wymiarach ok. 1,2 × 1,8 m. Wedle tradycji kamień miał stanowić pierwotnie pogański ołtarz, na którym składano krwawe ofiary. Znajdować się miał w tzw. „świętym lesie” Pomorzan. Około roku 1100 podczas obrzędu na głazie objawiła się Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus na rękach, żądając zaprzestania ofiar i nawrócenia Pomorzan na chrześcijaństwo. Następnie zniknęła w obłoku wraz z chrześcijanami, których miano zamordować. Na kamieniu pozostawiła głęboko wyryty ślad stopy. Poganie w strachu uciekli, a następnie przyjęli chrzest. Kilka lat później, w roku 1108 miał zostać zbudowany w tym miejscu pierwszy kościół. Do jego budowy użyto m.in. pogańskich ofiarnych głazów. Fragment skały „z odciskiem stopy NMP” wstawiono w mur ogradzający cmentarz, a następnie leżał on na placu kościelnym. W latach 50. XX w. kamień umieszczono w kapliczce Matki Bożej Saletyńskiej ustawionej obok kościoła pw. Wszystkich Świętych. Wykucie w kształcie stopy o długości 22 cm, szerokości 5-9 cm, schematycznie
zaznaczona linia palców.
Źródła informacji: Miechowicz 2010, 46; tablica informacyjna umieszczona koło kaplicy; kwerenda terenowa
Współrzędne geograficzne: 53.042311, 16.540802
Nieopodal wsi miał znajdować się dość wysoki kamień z wydrążeniem na górnej powierzchni, w którym zbierała się woda deszczowa. Wedle legendy „ś. Jadwiga przechodząc przez ten las ze służącą swą na pogrzeb ś. Wojciecha do Gniezna, w tem miejscu słysząc odgłos dzwonów rzekła do służącej, że już zapóźno, bo pogrzeb się odbywa. Uklękła następnie na tym kamieniu, a oparłszy się na kiju, napiła się wody z tego wydrążenia i modliła się”. Ślady na kamieniu miały być odbiciem jej dłoni oraz laski. Kamienia nie udało się odnaleźć w terenie.
Źródła informacji: Kolberg 1962, 132-133
Głaz narzutowy „Kamień św. Wojciecha”. Wedle miejscowej legendy na jego powierzchni znajduje się wyżłobienie pozostawione przez stopę św. Wojciecha, który miał z kamienia głosić kazanie, podczas wędrówki. Zgodnie z jednym z podań, rysy i zagłębienia na powierzhni głazu mają stanowić odciski pastorału biskupiego, infuły oraz księgi z Ewangelią. Po śmierci św. Wojciecha, wedle legendy głaz próbowano podnieść i przenieść przed gnieźnieńską katedrę. Kamień zapadł się wówczas w ziemię, zaś spod niego wytrysnęło źródło z cudowną wodą posiadającą moc leczniczą. Każdy kto przemył nią chore oczy, modląc się przy tym do św. Wojciecha, odzyskiwał wzrok. Pewnego dnia miał uczynić to poganin, przez co woda straciła swą cudowną moc.
Do kamienia i cudownego źródła w Budziejewku przybywały liczne pielgrzymki. Obok miejsca cudownego w latach 1848-1858 wzniesiono murowany kościół. Głaz stanowi najstarszy zabytek przyrody w Polsce, chroniony z inicjatywy okolicznych mieszkańców od roku 1840. Granit różowy, drobnoziarnisty (Smaland). Wymiary kamienia: obwód 20 m; długość 7,5 m, szerokość 4,7 m, wysokość 1,3 m.
Źródła informacji: Baruch 1907, 47; Widziński 1923, 160-163; Czernicka-Chodkowska 1980, 65; Zagórska-Zabielska 2010, 22-24; tablica informacyjna ustawiona przy kamieniu; kwerenda terenowa
Współrzędne geograficzne: 52.725878, 17.323006
Głaz granitowy o długości 75 cm, szerokości 45 cm i wysokości 30 cm, leżący pod kapliczką, u podstawy Góry Chełmińskiej. Po raz pierwszy opisany był w roku 1883 jako głaz położony pod bożą męką „na którym znajduje się: stopa ludzka, łapka psia i znak od kija”. Według miejscowej legendy ślad stopy zostawił Pan Jezus, który w trakcie wędrówki oparł o kamień stopę, podobnie jak laskę którą się wspierał. W tym samym czasie łapkę na głazie postawił towarzyszący Jezusowi pies. Drugie podanie zanotowane w regionie mówi, że kamień został przyniesiony na Chełmińską Górę przez diabła. Na powierzchni głazu widoczne są naturalne zagłębienia i ślady erozji interpretowane jako ślad stopy, laski i łapy psa.
Źródła informacji: Dydyński 1893, 10; Baruch 1907, 47-48; kwerenda terenowa
Prostokątny głaz z różowego granitu o wymiarach ok. 40 × 50 cm wmurowany w ścianę kościoła parafialnego pw. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej we Włościejewkach. Na powierzchni kamienia obecne są dwa wykucia w kształcie stóp (ewentualnie podeszwy trzewika, sandała). Widoczne ślady szlifowania i wyświecenia śladów. Prawa „stopa” ma długość 26 cm i szerokość 6,2-8,5 cm, natomiast lewa jest długa na 28 cm i szeroka na 6,5-8 cm. Wedle miejscowego wierzenia ślady są odbiciem stóp Matki Boskiej, która przed wiekami miała objawić się na kamieniu leżącym na wzgórzu. Na pamiątkę tego wydarzenia wybudowano kościół. Jeszcze w XIX w. wierni przed wejściem do świątyni podchodzili do kamienia i całowali ślady stóp.
O. Kolberg przytacza podanie na temat kamienia i powstania kościoła. Na wzgórzu porośniętym gęstym borem, nad kamieniem z wyrytymi stopami Matki Boskiej ukazać się miał jej obraz oraz łuna światła. Okoliczni mieszkańcy powiadomili o cudzie księdza z Książa. Obraz znad kamienia zabrano i umieszczono w kościele, po czym zniknął i znów pojawił się nad kamieniem. Gdy sytuacja się powtórzyła, postanowiono wznieść obok kamienia drewnianą kapliczkę i w niej umieścić obraz. W tym samym czasie miejscowemu dziedzicowi zniknął ze stajni ulubiony arabski ogier. Konia znaleziono obok kapliczki z cudownym obrazem, stał na czele licznego stada tureckich koni. Gdy nie udało się znaleźć właściciela stada, zdecydowano że to sama łaska Boża zesłała cenne zwierzęta, by sfinansować budowę kościoła. Po zbudowaniu świątyni na jej ołtarzu umieszczono cudowny obraz, a kamień ze stopami Matki Boskiej wmurowano w ścianę. Wierni przypisują mu cudowną moc uzdrawiającą, całują i skrobią pył z niego, uznawany za skuteczny na rożne choroby.
Obecną świątynię wzniesiono na początku XVI w. w stylu późnogotyckim, dziś stanowi ona Sanktuarium pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Wcześniej znajdował się tu drewniany kościół z XIV w., wzmiankowany w źródłach w 1417 r., postawiony wedle tradycji w miejscu pogańskiego miejsca kultu.
Źródła informacji: Kolberg 1962, 38; Łukaszewicz 1858, 237-238; Dydyński 1893, 10; Baruch 1907, 49; Maluśkiewicz 2008, 280; kwerenda terenowa
Współrzędne geograficzne: 52.033568, 17.206155
Głaz narzutowy (granit) o długości 0,8 m, szerokości 0,4 m i wysokości ok. 0,2 m. Na jego górnej powierzchni znajdują się naturalne zagłębienia, wedle miejscowej tradycji jedno z nich jest odciskiem stopy św. Jadwigi Śląskiej. Głaz ustawiony jest obok kapliczki zbudowanej nad źródełkiem, z którego woda posiadać ma cudowną moc uzdrawiania, szczególnie pomocną na choroby oczu. Miejsce cudowne usytuowane jest na podmokłym terenie, wśród pól pomiędzy wsiami Zgorzelec i Rychtal.
Legenda mówi, że w miejscu tym zatrzymała się św. Jadwiga na odpoczynek w trakcie wędrówki z Trzebnicy do Krakowa. Była spragniona, zaś w pobliżu nie było wody, wówczas cudownym sposobem z ziemi wytrysnęło źródło z krystalicznie czystą wodą. Na kamieniu, na którym stała święta odcisnął się ślad jej stopy.
Kolejne podania mówią o związanych z tym miejscem cudach. Przed wiekami miał się tu zatrzymać żołnierz, który bardzo słabo widział. Po obmyciu twarzy i oczu cudowną wodą ze źródła odzyskał wzrok. Od tego czasu źródło z kamieniem stały się miejscem licznych pielgrzymek. Zwyczaj nakazywał, że 14 października do źródła udawały się młode dziewczyny w celu zaczerpnięcia wody. Wracając do wsi nie mogły się odwrócić, bo wówczas nie wyszłyby za mąż. Miejsce do dziś przyciąga wiernych, odbywają się tu procesje religijne.
Źródła informacji: https://gloswielkopolski.pl/gmina-rychtal-cudownezrodelko-
od-jadwigi-slaskiej/ar/c15-14540559 (dostęp 15 lutego 2023); kwerenda terenowa
Współrzędne geograficzne: 51.140161, 17.885172
Model 3D kamienia
Dokumentacja fotograficzna
Głaz narzutowy zwany „Kamieniem św. Jadwigi” lub św. Kingi. Pod względem budowy geologicznej jest to granit różowy, średnioziarnisty (typu Smaland), w górnej części głazu widoczne odspojenia powstałe wskutek prób jego rozbicia. Obwód kamienia wynosi 22 m, wysokość 4 m, długość 5 m oraz szerokość 4 m. Chroniony prawem od roku 1888.
Głaz owiany jest licznymi legendami, m.in. o ukrytym pod nim ogromnym skarbie. Inne podanie mówi, że pod kamieniem śpią rycerze polegli w walce z Tatarami. Św. Jadwiga wyprosiła dla nich zamiast śmierci sen. Kiedy chrześcijaństwo będzie znów zagrożone, rycerze mają powstać i stanąć do walki. Kamień zwany jest również „Diabelskim”. Wiąże się z nim podanie o diabłach, które w okresie chrystianizacji tych ziem pragnęły zniszczyć za pomocą głazu kościół w Kaliszu. Całą noc niosły skałę znalezioną w górach, lecz była tak ciężka, że w powietrzu zastał ich świt i pianie koguta. Diabły utraciwszy moc upuściły głaz, który wbił się głęboko w ziemię. Do głazu prowadzą dwa szlaki, miejsce jest oznakowane pod kątem turystycznym.
Źródła informacji: Kor-Walczak 1976, 89-92; Czernicka-Chodkowska 1980, 76, ryc. 32; Zagórska-Zabielska 2010, 41-43; tablica informacyjna umieszczona przy głazie; kwerenda terenowa
Współrzędne geograficzne: 51.825462, 17.946937
Głaz narzutowy o nieregularnym, trójkątnym kształcie, położony na polach ornych na zachód od zabudowań wsi Wrząca, w miejscu zwanym „Gać”. Piaskowiec kwarcowy, biały, drobnoziarnisty, o obwodzie 8,5 m i wysokości ok. 1 m.
Na powierzchni kamienia znajduje się podłużne, nieckowate zagłębienie o długości ok. 80 cm, maks. szer. 40 cm, maks. głębokości 20 cm, wypełnione zazwyczaj zbierającą się tu wodą deszczową – wedle miejscowych wierzeń, woda w zagłębieniu nigdy nie wysycha. Kamień jest zwany w miejscowej tradycji „wanienką Matki Boskiej”. Po obu stronach podłużnego zagłębienia znajdują się okrągłe otwory, najprawdopodobniej wykonane ręką ludzką, zwane „garnkiem” (o śr. 20 cm) i „garnuszkiem” (o śr. 5 cm). Północna część głazu pokryta jest licznymi płytkimi „dołkami”, najprawdopodobniej śladami po świdrze ogniowym.
J. Kolski przytacza miejscowe podanie na temat kamienia zanotowane na początku XX w.: „W ucieczce z Egiptu Matka Boska zatrzymała się na tem miejscu. We wanience na kamieniu kąpała Dzieciątko, w garnku wodę grzała, w małym zaś garnuszku stała świeca”. Wedle miejscowych wierzeń woda zbierająca się w zagłębieniach miała cudowną moc uzdrawiającą „bardzo pomocną na oczy”. Jak mówi podanie pewnego razu miejscowy owczarz przemył oczy swemu psu i woda utraciła cudowną moc.
Nocami nad kamieniem miało być widziane światło. Wedle tradycji około roku 1840 dziedzic majątku w pobliskich Komornicach, będąc chorym miał mieć sen, by zadbać o „miejsce cudowne” a kamień wówczas
ozdrowieje. Głaz obkopano w celu lepszego udostępnienia dla odwiedzających, miejsce obsadzono drzewkami, poprawiono również prowadzącą tu drogę. W dzień odpustu w pobliskim Grzymiszewie, 8 września, kamień był licznie odwiedzany przez wiernych, którzy przemywali oczy i twarz „cudowną wodą”.
Na tym samym polu niegdyś miały znajdować się dwa inne kamienie „podobne do ludzi”, jeden z nich został zakopany nieopodal pobliskiego strumienia, drugi zaś wykorzystano do budowy fundamentów dworu. Obecnie biegnie tędy ścieżka rowerowa „Szlak Rowerowy Panorama”, przy kamieniu znajduje się tablica informacyjna. W trakcie kwerendy terenowej w 2022 r. na polu ornym kilka metrów od głazu znalazłem kilkanaście fragmentów naczyń glinianych z epoki brązu.
Źródła informacji: Kolski 1901, 33-41; Czernicka-Chodkowska 1980, 69; Gralak 2004, 41; kwerenda terenowa
Współrzędne geograficzne: 52.018675, 18.419352
