Warmińsko-Mazurskie

Głaz narzutowy o wymiarach ok. 2 × 1,5 m oraz 0,5 m wysokości zwany „Diabelskim Kamieniem”. Do niedawna położony był przy zachodniej ścianie kościoła parafialnego pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Klusach. Wedle tradycji na kamieniu miały być odbite ślady kopyt diabła, który został wygnany z opętanej kobiety egzorcyzmowanej przez miejscowego księdza. W 2021 r. miejscowy proboszcz usunął głaz jako relikt pogaństwa i przedmiot zabobonów ludowych.

Wedle przekazu Maxa Toeppena spisanego w XIX w.: „W roku 1640 proboszcz Wiśniewski w drugą niedzielę po Św. Trójcy, po wygłoszonym przez siebie kazaniu, […] wypędził diabła kłobuka z kobiety wyznania rzymsko-katolickiego, opętanej przez diabła, który namawiał ją do wszelkiego złego, tak, iż nie tylko sobie chciała poderżnąć gardło, lecz także innym ludziom odebrać życie i przyszpilić ich do ściany widłami od siana i gnoju. A że po wyjściu zły duch ukazał się na progu kościelnym w przybranej przez siebie ohydnej postaci, miejscowy duszpasterz wyszedł ku niemu i zawołał: »Exi, male spiritus, et da locum spiritui sancto!« [Wyjdź zły duchu i oddaj miejsce Duchowi Świętemu!] […]

Diabeł niesłychanie się rozjuszył i zaczął ryczeć jak lew: »[…]przestałem dręczyć tę kobietę; jakem kłobuk, tak, prawda; będziesz miał pamiątkę! «.Potem, odwróciwszy się tyłem, uderzył swoją krzywą nogą w kamień leżący przed drzwiami kościoła i odcisnął na nim ślad swojej stopy tak, iż najdokładniej widać było wielki palec i trzy inne palce ludzkiej nogi oraz piętę jakby wielkiej nogi koguciej. To uczyniwszy, diabeł zniknął”.

„Wiadomość o wypędzeniu diabła i odbiciu jego stopy na kamieniu przed kościelnymi drzwiami powstrzymała Polaków i Tatarów podczas napadu w roku 1656 przed spaleniem tego kościoła. Podczas przebudowywania go w roku 1754 usunięto kamień z poprzedniego miejsca, sprzed drzwi kościoła, żeby brzemienne kobiety nie musiały go przestępować”.

Źródła informacji: Toeppen 2008, 141; Klimek 2010, 89; Łapo 2010, 137; Kurs T., Proboszcz wystraszył się
diabła. Mazurska wieś chce odzyskać czarci głaz, Gazeta Wyborcza, wydanie internetowe: https://olsztyn.wyborcza.pl/olsztyn/7,48726,28656008,-czarci-glaz-wystraszyl-proboszcza-kazal-go-zakopac-pod-oslona.html (dostęp 20 kwietnia 2023); kwerenda terenowa

Lokalizacja na mapach Google

„Diabelski kamień” położony na stoku doliny strumienia Dylewka, nieopodal wsi Durąg. Prawdopodobnie w XIV w. pełnił funkcję kamienia granicznego dóbr Conrada von Duering (Konrada z Durąga). Z kamieniem związane są legendy o zakopanych pod nim skarbach, których pilnuje diabeł pod postacią czarnego psa lub wysokiego mężczyzny z łopatą. Nieopodal w nurcie rzeki znajduje się kolejny głaz zwany „Stopą Pielgrzyma”, z zagłębieniem mającym być odciskiem stopy pielgrzyma, który uciekał przed
diabłem straszącym na pobliskiej drodze. Ślad naturalny powstały w wyniku erozji.

Źródła informacji: Skrobot 2015, 135

Współrzędne geograficzne: 53.623137, 20.036217

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy (granit rapakiwi) o obwodzie 11 m i wysokości 1,25 m. Zwany „Diabelskim Kamieniem” lub „Kamieniem Ofiarnym Prusów”. Na powierzchni widoczne bruzdy i wgłębienia będące śladami po próbach
rozbicia głazu. Miejscowa legenda mówi, że na polanie, na której leży głaz po zachodzie słońca pojawiała się zwiewna postać Białej Pani. Jeden z gospodarzy wracając z karczmy w wigilię św. Jana, wybrał drogę na skróty, koło głazu. Ukazała mu się biała postać i porwała go do tańca. Powirowali do studni przy pierwszych zabudowaniach Wysokiej Wsi. Biała Pani chwyciła mężczyznę i miotała nim wokół studni, po czym wypuściła i zniknęła.

Źródła informacji: Czernicka-Chodkowska 1980, 44; Radziwiłowicz, Szczepkowski 1967, 67; Grążawski 2010; tablica informacyjna ustawiona przy głazie; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 53.554997, 19.924125

Lokalizacja na mapach Google

Tzw. „Diabelski Kamień” (granit różowy) z Kniei Łuczańskiej w Puszczy Boreckiej o obwodzie 13,2 m i wysokości 2,4 m. Wedle miejscowej legendy pewien chłop zawarł z diabłem pakt. Zgodził się oddać mu swoją duszę w zamian za bogactwo. W środku puszczy diabeł zaczął wznosić dla chłopa kamienną karczmę. Gdy podniósł największy głaz, w tym samym momencie żona chłopa wrzuciła do ognia czarcią kapotę, którą gospodarz zabrał od diabła w zastaw. Diabeł nagle stracił moc i upuścił kamień, który mocno wrył się w ziemię.

Źródła informacji: Czernicka-Chodkowska 1980, 50; Łapo 1997, 67; Klimek 2010, 90; Łapo 2010, 137; tablica informacyjna ustawiona przy głazie; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 54.115954, 22.065674

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy (granit szary) o obwodzie 9,5 m, wysokości 1,6 m, długości 3 m, szerokości 2,7 m. W miejscowej tradycji głaz nazywany „Diabelskim Kamieniem”, przez część badaczy interpretowany jako kamień ofiarny pogańskich Prusów. W jego górnej części widoczne jest duże zagłębienie, które miało służyć za misę ofiarną. Wedle legendy na kamieniu ma znajdować się „ślad diabelskiej łapy”, którą czart uderzył w głaz ze złości, że przegrał w karczmie w karty z miejscowym chłopem. Kamień nie jest oznakowany.

Źródła informacji: Radziwiłowicz, Szczepkowski 1967, 32; Czernicka-Chodkowska 1980, 49; Czernicka-Chodkowska 1977, 29; Łapo 2010, 136-137; Klimek 2010, 87

Współrzędne geograficzne: 54.148610, 21.991442

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy, szary granitognejs, o obwodzie 28 m, długości 9 m, szerokości 5,8 m i wysokości 3,15 m, zwany „Diabelskim Kamieniem” lub „Biskupim Kamieniem”.

Jak mówi legenda, przed wiekami biedny szewc zawarł umowę z majętnym nieznajomym, który zobowiązał się wychować jego ósmego syna. Gdy dziecko skończy 24 urodziny, szewc miał się nieznajomemu należycie odpłacić. Młodzieniec został księdzem i w wieku 24 lat został wyświęcony na kapłana w nowo zbudowanym kościele w Bisztynku. Nieznajomy, który okazał się diabłem zażądał zapłaty, na co stary szewc odpowiedział, że dotrzyma umowy tylko wówczas gdy diabeł przyniesie z dalekiej Afryki największy kamień jaki tam znajdzie i dokona tego nim młody ksiądz ukończy celebrować mszę świętą. Diabeł wyruszył w drogę, wydobył głaz, był już blisko i miał nim cisnąć w kościół, lecz przeszkodzili mu w tym św. Michał oraz Matka Boska. Głaz wytrącony ze szponów czarta spadł nieopodal kościoła i leży w tym miejscu do dziś.

Kamień jest eksponowany na skwerze w przestrzeni miejskiej. Obok znajduje się tablica informacyjna z przytoczoną legendą.

Źródła informacji: Radziwiłowicz, Szczepkowski 1967, 23-24; Czernicka-Chodkowska 1980, 40; Czernicka-Chodkowska 1977, 32; Zientara-Malewska 1955, 68-71; Klimek 2010, 78-79

Współrzędne geograficzne: 54.087640, 20.910554

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy (skała krystaliczna) zwany „Diabelskim Kamieniem” leży w nurcie Srebrnego Potoku w parku leśnym „Bażantarnia”. Na powierzchni widoczne liczne spękania i ślady erozji. Szerokość głazu sięga 4 m, długość 3 m, wysokość 1,5 m.

Wedle legendy, przed wiekami, gdy budowano kościół św. Mikołaja w Elblągu, do księdza przyszedł diabeł z zapytaniem cóż takiego buduje? Ksiądz odpowiedział, że karczmę. Diabeł ucieszył się, że więcej ludzkich
grzesznych dusz przybędzie od pijaństwa i zaczął pomagać znosić kamienie do budowy. Gdy zniknął na dłuższy okres, okazało się, że od wielu dni targał ogromny głaz. Jednakże budowa kościoła została ukończona i gdy diabeł był już blisko, zabiły kościelne dzwony. Straciwszy moc, czart upuścił kamień w nurt Srebrnego Potoku, gdzie leży do dziś. Naturalne zagłębienia na powierzchni głazu mają być odciskami diabelskich szponów. Głaz położony jest przy szlaku turystycznym.

Źródła informacji: Czernicka-Chodkowska 1980, 39; https://www.info.elblag.pl/?id=niezbednik_&pid=11&strona=1 (dostęp 20 maja 2023); kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 54.172012, 19.460857

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy (granitognejs szary) o obwodzie ok. 15 m, długości 5 m, szerokości 4 m oraz wysokości 2,2 metra zalegający w wodach Zalewu Wiślanego, na północny-wschód od miasta Tolkmicko. W górnej części głazu znajduje się niewielkie zagłębienie, a na powierzchni widoczne są spękania i zwietrzeliny.

Głaz zwany jest „Świętym Kamieniem”. Wedle szeregu przekazów sięgających XVI w. miał być poświęcony pruskiemu bogu Kurke. Cieszył się szczególnym kultem u rybaków. Na głazie składano i palono w formie ofiary „pierwociny”, tj. pierwsze złowione ryby, kwiaty, pożywienie.

Jedno z podań spisanych w XIX w. mówi, że kamień ten wpadł do wód Zalewu Wiślanego w wyniku walk olbrzymów. Kolejna legenda traktuje o dwóch braciach, jednym bardzo silnym i gwałtownym, drugim słabszym. Silniejszy brat w złości rzucił w drugiego ogromnym głazem, który wpadł w wody Zalewu Wiślanego. Głaz jest widoczny z brzegu, na którym utworzono punkt widokowy. Nie da się dotrzeć do niego bezpośrednio.

Źródła informacji: Czernicka-Chodkowska 1980, 37; Czernicka-Chodkowska 1977, 29; Klimek 2000, 363-368; Klimek 2010, 101-102

Współrzędne geograficzne: 54.340377, 19.577825

Lokalizacja na mapach Google