Nieopodal wsi Czarnocin, przy drodze do wsi Wólka znajduje się niewielki głaz. Widnieje w nim wgłębienie przypominające ślad łapy zwierzęcia. Związana jest z nim legenda o ogromnym jaszczurze, który niegdyś pustoszył tę okolice. Zgodnie z nią, pewnego dnia do wsi Czarnocin przybyła tajemnicza kobieta, pochyliła się nad kamieniem i coś na nim położyła. Nakazała mieszkańcom wsi, by odtąd nikt na kamień nie stanął. O zmroku jaszczur wyszedł z lasu i rzucił się w kierunku czekających przy kamieniu ludzi. Gdy tylko na niego nastąpił natychmiast zaczął się zmniejszać i maleć, aż zupełnie zniknął. W kamieniu pozostał jedynie ślad łapy potwora. Mniejsze zagłębienie ma być odciskiem łapy psa, który stanął na głazie i również zniknął.
Wymiary kamienia: 70 × 50 × 30 cm. Na powierzchni widoczne naturalne wgłębienia.
Źródła informacji: Gierała 2013; kwerenda terenowa
Głaz narzutowy (granit rapakiwi) o obwodzie 11 m i wysokości 1,25 m. Zwany „Diabelskim Kamieniem” lub „Kamieniem Ofiarnym Prusów”. Na powierzchni widoczne bruzdy i wgłębienia będące śladami po próbach rozbicia głazu. Miejscowa legenda mówi, że na polanie, na której leży głaz po zachodzie słońca pojawiała się zwiewna postać Białej Pani. Jeden z gospodarzy wracając z karczmy w wigilię św. Jana, wybrał drogę na skróty, koło głazu. Ukazała mu się biała postać i porwała go do tańca. Powirowali do studni przy pierwszych zabudowaniach Wysokiej Wsi. Biała Pani chwyciła mężczyznę i miotała nim wokół studni, po czym wypuściła i zniknęła.
Źródła informacji: Czernicka-Chodkowska 1980, 44; Radziwiłowicz, Szczepkowski 1967, 67; Grążawski 2010; tablica informacyjna ustawiona przy głazie; kwerenda terenowa
Wedle miejscowej legendy wieś Węgielsztyn miała zostać ulokowana w miejscu świętego gaju Prusów. Drwalom na leżącym w miejscu dzisiejszego kościoła kamieniu objawił się anioł (stojąc lub siedząc i nakazał założenie tutaj wsi. Wedle innej wersji podania wieś miała zostać za nakazem anioła w to miejsce przeniesiona. W głazie odcisnął się ślad jego dłoni. Nazwa miejscowości ma pochodzić od niemieckiego „Engelstein” – „anielski kamień”. W kościele znajduje się późnośredniowieczna kamienna chrzcielnica, która niegdyś ustawiona przed świątynią, przyciągała rzesze wiernych. Wierzono, że gromadząca się w niej deszczowa woda posiada cudowną moc uzdrawiania. Wedle jednej z wersji legendy wykonano ją z „anielskiego kamienia”.
Głaz narzutowy (granitognejs szary) o obwodzie ok. 15 m, długości 5 m, szerokości 4 m oraz wysokości 2,2 metra zalegający w wodach Zalewu Wiślanego, na północny-wschód od miasta Tolkmicko. W górnej części głazu znajduje się niewielkie zagłębienie, a na powierzchni widoczne są spękania i zwietrzeliny.
Głaz zwany jest „Świętym Kamieniem”. Wedle szeregu przekazów sięgających XVI w. miał być poświęcony pruskiemu bogu Kurke. Cieszył się szczególnym kultem u rybaków. Na głazie składano i palono w formie ofiary „pierwociny”, tj. pierwsze złowione ryby, kwiaty, pożywienie.
Jedno z podań spisanych w XIX w. mówi, że kamień ten wpadł do wód Zalewu Wiślanego w wyniku walk olbrzymów. Kolejna legenda traktuje o dwóch braciach, jednym bardzo silnym i gwałtownym, drugim słabszym. Silniejszy brat w złości rzucił w drugiego ogromnym głazem, który wpadł w wody Zalewu Wiślanego. Głaz jest widoczny z brzegu, na którym utworzono punkt widokowy. Nie da się dotrzeć do niego bezpośrednio.
Głaz narzutowy o obwodzie 12,5 m oraz wysokości 2,2 m, znany jako „Klickstein”, tzn. „Klikający Kamień” lub „Diabelski Kamień”. Położony jest w centralnej części wzgórza, w odległości ok. 1 km od zabudowań wsi Rościn. Wokół niego zalega szereg innych, mniejszych głazów tworzących okrąg o średnicy ok. 15-20 m. W miejscu tym odkryto cmentarzysko ciałopalne z epoki brązu. Przed II wojną światową otoczenie głazu było zagospodarowane, obwiedzione kamiennym murem z ustawionymi ławkami. Jest to jedyny znany z obszaru dzisiejszych ziem polskich litofon. Pierwotnie głaz składał się z dwóch części – górna, ruchoma przy poruszaniu uderzała o podstawę wydając charakterystyczny dźwięk. Po II wojnie światowej została zabrana i użyta jako głaz-pomnik, oznaczający 15 południk w pobliskiej wsi Trzcinna, gm. Nowogródek Pomorski, pow. myśliborski.
Źródła informacji: Głąbiński (red.) 2009, 89-90; Gruszczyńska-Ziółkowska 2018, 121; tablica informacyjna ustawiona przy głazie; kwerenda terenowa
Współrzędne geograficzne: 52.8896, 14.7760 (górna część kamienia: 52.891187, 14.997966)
Tzw. „Głaz Trygława” lub „Diabelski Kamień”, położony obecnie na cmentarzu parafialnym. Jego obwód wynosi 44 m, wysokość 3,8 m, długość 13,7 m na linii N-S. Głaz narzutowy należy do kategorii paragnejsu oligoklazowo-andezynowego z granatami. Jest to największy głaz narzutowy na ziemiach polskich i jeden z największych głazów polodowcowych na Niżu Europejskim. Na powierzchni widnieją rysy, wygłady lodowcowe, krzyż oraz tablica.
Z głazem związane są dwie legendy. Wedle pierwszej z nich został on upuszczony w tym miejscu przez diabła zwanego Smętkiem. Dawno temu, właściciel okolicznych dóbr pragnął wybudować kościół. Wezwał murarza i nakazał mu wznieść świątynię w bardzo krótkim czasie. Murarz znalazł się w kłopocie, wiedząc że nie zdąży z budową, lecz wtem stanął przy nim potężnie zbudowany mężczyzna, który stwierdził, że też jest murarzem i pomoże w zadaniu. Sam wybuduje kościół w terminie podanym przez dziedzica. Postawił jednak warunek, że po zakończeniu dzieła murarz odda mu swoja duszę. Murarz zauważył, że rozmówca jest samym diabłem i także postawił warunek – kościół ma być gotowy następnego dnia do pierwszego piania koguta. Porozumienie podpisano krwią. Diabeł zabrał się do pracy i szybko począł wznosić świątynię. Murarz przestraszył się, że przegra zakład z czartem i postanowił uciec się do fortelu. Nim diabeł skończył budowlę, ten wszedł z latarnią do chlewu, by kogut zaczął piać myśląc, że to światło słoneczne. Diabeł zrozumiał, że przegrywa, szkoda mu było włożonej pracy i postanowił zniszczyć świątynię. Chwycił ogromnymi szponami wielki głaz, lecz nie trafił. Kamień upadł obok, w miejscu gdzie znajduje się obecnie. Szczeliny widoczne na jego powierzchni mają być śladami diabelskich pazurów.
Wedle drugiego podania w miejscu tym do XII w. znajdowała się pogańska świątynia poświęcona Trygławowi. Obok miał stać kamienny posąg bóstwa i rosnąć potężny dąb. Miejscową ludność miał nawrócić misjonarz, który dokonywał cudów. Cudownym sposobem łowił ogromne ilości ryb, uzdrawiał również chorych. Przekonało to okoliczną ludność do prawdziwości nowej wiary, po czym sami obalili posąg Trygława i rozebrali jego świątynię. Na głazie ustawiono krzyż.
Dwa płaskie głazy narzutowe widoczne przed wejściem do kościoła pw. św. Piotra i Pawła w Smogolicach. Wedle miejscowej legendy, przed wiekami dachy domów zrywały się, zwierzęta chorowały, a ludzie w Smogolicach ogarnięci byli strachem. Nawet kościół w wiosce nie uniknął tych niezwykłych zjawisk – dach trzeszczał, a witraże rozpryskiwały się. Ludzie byli przerażeni i nie wiedzieli, co robić. Sołtys wioski imieniem Sebastian, zwołał zebranie chłopów, aby wspólnie znaleźć rozwiązanie. W trakcie zebrania stary Wojciech zaproponował, aby ujarzmić diabła, który był odpowiedzialny za te nieszczęścia. Zdecydowano się zastawić sieci na strychu kościoła, gdzie czart najczęściej się pojawiał. Po kilku nocach udało się złapać diabła, a gdy go pokropiono wodą święconą, zmniejszył się i skurczył. Został wyciągnięty ze świątyni i wrzucony do lochu, znajdującego się obok drzwi kościoła. Wejście do lochu zasypano kamieniami, a na wierzchu położono dwa duże płaskie głazy, aby ludzie, przechodząc do kościoła, mogli deptać po czarcie. Po tym wydarzeniu sytuacja we wsi się unormowała, a nieszczęścia ustąpiły. Chorzy wracali do zdrowia, zwierzęta przestały chorować, a w wiosce zapanował spokój. Do dziś, przed wejściem do kościoła, można zobaczyć dwa płaskie kamienie, które symbolizują poradzenie sobie włościan z diabłem.
Wedle opis A. Pleszczyńskiego (1888 r.) w pobliżu tzw. starego gościńca miał leżeć kamień o wymiarach dł. 240 cm, szer. 120 cm, wys. 60 cm. Kształt zbliżony do prostokąta, o płaskiej powierzchni, na niej okrągłe wykucie w kształcie misy, wg. autora „zarysowuje się wypukło jakby kształt tarczy”. Głaz usunięty (zagłębiony był na ok. 60 cm), wokół niego odkryto liczne fragmenty naczyń glinianych.
Głaz obkopany przez okolicznych chłopów, „którzy poszukiwali pod nim skarbów”.
Nie zanotowano bliższych informacji na temat wierzeń lub zwyczajów związanych z kamieniem.
Na terenie leśnictwa Sokule obok Białej Podlaskiej, „wśród zarośli i krzewów” miał znajdować się ogromny kamień mający po środku nieckowate zagłębienie.
Dziś kamień nie istnieje, niewykluczone że leżał na bagnie noszącym nazwę „Kamień”, prawdopodobnie został zniszczony podczas orki leśnej. Bagno nosi ślady licznych przekopów koparką oraz orki głębokim pługiem.
Wedle miejscowych wierzeń, woda zbierająca się w zagłębieniu miała posiadać właściwości lecznicze.
Kwerenda terenowa przyniosła wyniki negatywne, obecnie nie zachowała się pamięć na temat głazu.
Kamienny krzyż z szarego granitu, stojący na wzgórzu zwanym „Kamienną Babą” (zabytek jest prawdopodobnie późnośredniowiecznym lub nowożytnym krzyżem nagrobnym).
Wedle miejscowej legendy jest to dziewczyna zaklęta w kamień przez swoją matkę:
„W wiosce mieszkała piękna dziewczyna, która bardzo chciała wyjść za mąż za jednego kawalera ze wsi, jej rodzice jednak nie akceptowali jej wyboru. Mino to młodzi postanowili się pobrać, dziewczyna ubrała się odświętnie do ślubu i ruszyła do kościoła sama. Jej matka wykrzyknęła za nią, by lepiej się w kamień zamieniła, niż wzięła ślub wbrew jej woli. Klątwa się spełniła, podczas drogi do kościoła dziewczyna skamieniała i zamieniła się w głaz.” (wedle jednego z informatorów we wsi Neple)
