Skip to main content

Autor: Lukasz

PODEBŁOCIE, GM. TROJANÓW, POW. GARWOLIŃSKI

Głaz narzutowy położony na rozstaju dróg pomiędzy wsiami Kletnia oraz Podebłocie o wymiarach 240 × 130 × 50 cm. Nieopodal kamienia ustawiony jest drewniany krzyż. Wedle miejscowej tradycji na kamieniu miała objawiać się Matka Boska. Naturalne zagłębienia widoczne na powierzchni kamienia mają być odciskami jej stóp.

Na kamieniu kładziono wiązki ziół, zaś woda zbierająca się w zagłębieniach miała mieć właściwości lecznicze. Wedle informatorów ze wsi Kletnia, w miejscu tym miano także chować nieochrzone dzieci i martwe płody. Obiekt położony jest w odległości 1 km od wczesnośredniowiecznego grodziska w Podebłociu.

Źródła informacji: kwerenda terenowa; wywiady z mieszkańcami wsi Kletnia oraz Podebłocie

Współrzędne geograficzne: 51.63420, 21.75195

Lokalizacja na mapach Google

KOTARWICE, GM. KOWALA, POW. RADOMSKI

Wedle mieszkańców wsi Kotarwice na kamieniu ma znajdować się odcisk stopy Matki Boskiej, która przed wiekami wędrowała przez kraj. Zgodnie z inną legendą kamień jest przemienionym skrzydlatym kotem, który więzi rycerza Mazowiasza, starającego się o rękę miejscowej księżniczki. Wymiary kamienia: 155 × 75 × 80 cm. Na powierzchni głazu widoczne ślady erozji oraz kucia i wiercenia, powstałe prawdopodobnie podczas prób jego rozbicia.

Źródła informacji: Gierała 2013, 199-202; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.33917, 21.11745

Lokalizacja na mapach Google

WOLA RAKOWSKA, GM. BRÓJCE, POW. ŁÓDZKI WSCHODNI

Według aktu granicznego z 1511 r., na granicach wsi Wola Rakowska i Wiączyn miał znajdować się „kamień ogromnych rozmiarów, na którym wykuta była noga królewska z ostrogą”. Głaz ten usunięto z pomocą 16 wołów.

Źródła informacji: Baruch 1907, 29

WODZIERADY, GM. WODZIERADY, POW. ŁASKI

Według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego (1893, XIII, s. 732) we wsi Wodzierady, przy drodze do Chorzeszowa leżał wielki kamień z wykutą stopą, według miejscowej tradycji odciśniętą przez św. Dorotę. Z kolei zgodnie z notatką J. Szaniawskiego miała być to stopa św. Teresy (1868, s. 3). Kamień miał leżeć w pobliżu mostu, oparty o brzeg rowu. Kamień nieodnaleziony w terenie (poszukiwania prowadzone w 2021 r.). Według miejscowych informatorów zniszczony przed II wojną światową.

Źródła informacji: Szaniawski 1872, 13; Baruch 1907, 29; kwerenda terenowa

KLUSY, GM. ORZYSZ, POW. PISKI

Głaz narzutowy o wymiarach ok. 2 × 1,5 m oraz 0,5 m wysokości zwany „Diabelskim Kamieniem”. Do niedawna położony był przy zachodniej ścianie kościoła parafialnego pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Klusach. Wedle tradycji na kamieniu miały być odbite ślady kopyt diabła, który został wygnany z opętanej kobiety egzorcyzmowanej przez miejscowego księdza. W 2021 r. miejscowy proboszcz usunął głaz jako relikt pogaństwa i przedmiot zabobonów ludowych.

Wedle przekazu Maxa Toeppena spisanego w XIX w.: „W roku 1640 proboszcz Wiśniewski w drugą niedzielę po Św. Trójcy, po wygłoszonym przez siebie kazaniu, […] wypędził diabła kłobuka z kobiety wyznania rzymsko-katolickiego, opętanej przez diabła, który namawiał ją do wszelkiego złego, tak, iż nie tylko sobie chciała poderżnąć gardło, lecz także innym ludziom odebrać życie i przyszpilić ich do ściany widłami od siana i gnoju. A że po wyjściu zły duch ukazał się na progu kościelnym w przybranej przez siebie ohydnej postaci, miejscowy duszpasterz wyszedł ku niemu i zawołał: »Exi, male spiritus, et da locum spiritui sancto!« [Wyjdź zły duchu i oddaj miejsce Duchowi Świętemu!] […]

Diabeł niesłychanie się rozjuszył i zaczął ryczeć jak lew: »[…]przestałem dręczyć tę kobietę; jakem kłobuk, tak, prawda; będziesz miał pamiątkę! «.Potem, odwróciwszy się tyłem, uderzył swoją krzywą nogą w kamień leżący przed drzwiami kościoła i odcisnął na nim ślad swojej stopy tak, iż najdokładniej widać było wielki palec i trzy inne palce ludzkiej nogi oraz piętę jakby wielkiej nogi koguciej. To uczyniwszy, diabeł zniknął”.

„Wiadomość o wypędzeniu diabła i odbiciu jego stopy na kamieniu przed kościelnymi drzwiami powstrzymała Polaków i Tatarów podczas napadu w roku 1656 przed spaleniem tego kościoła. Podczas przebudowywania go w roku 1754 usunięto kamień z poprzedniego miejsca, sprzed drzwi kościoła, żeby brzemienne kobiety nie musiały go przestępować”.

Źródła informacji: Toeppen 2008, 141; Klimek 2010, 89; Łapo 2010, 137; Kurs T., Proboszcz wystraszył się
diabła. Mazurska wieś chce odzyskać czarci głaz, Gazeta Wyborcza, wydanie internetowe: https://olsztyn.wyborcza.pl/olsztyn/7,48726,28656008,-czarci-glaz-wystraszyl-proboszcza-kazal-go-zakopac-pod-oslona.html (dostęp 20 kwietnia 2023); kwerenda terenowa

Lokalizacja na mapach Google

DURĄG, GM. OSTRÓDA, POW. OSTRÓDZKI

„Diabelski kamień” położony na stoku doliny strumienia Dylewka, nieopodal wsi Durąg. Prawdopodobnie w XIV w. pełnił funkcję kamienia granicznego dóbr Conrada von Duering (Konrada z Durąga). Z kamieniem związane są legendy o zakopanych pod nim skarbach, których pilnuje diabeł pod postacią czarnego psa lub wysokiego mężczyzny z łopatą. Nieopodal w nurcie rzeki znajduje się kolejny głaz zwany „Stopą Pielgrzyma”, z zagłębieniem mającym być odciskiem stopy pielgrzyma, który uciekał przed
diabłem straszącym na pobliskiej drodze. Ślad naturalny powstały w wyniku erozji.

Źródła informacji: Skrobot 2015, 135

Współrzędne geograficzne: 53.623137, 20.036217

Lokalizacja na mapach Google

WYSOKA WIEŚ, GM. OSTRÓDA, POW. OSTRÓDZKI

Głaz narzutowy (granit rapakiwi) o obwodzie 11 m i wysokości 1,25 m. Zwany „Diabelskim Kamieniem” lub „Kamieniem Ofiarnym Prusów”. Na powierzchni widoczne bruzdy i wgłębienia będące śladami po próbach
rozbicia głazu. Miejscowa legenda mówi, że na polanie, na której leży głaz po zachodzie słońca pojawiała się zwiewna postać Białej Pani. Jeden z gospodarzy wracając z karczmy w wigilię św. Jana, wybrał drogę na skróty, koło głazu. Ukazała mu się biała postać i porwała go do tańca. Powirowali do studni przy pierwszych zabudowaniach Wysokiej Wsi. Biała Pani chwyciła mężczyznę i miotała nim wokół studni, po czym wypuściła i zniknęła.

Źródła informacji: Czernicka-Chodkowska 1980, 44; Radziwiłowicz, Szczepkowski 1967, 67; Grążawski 2010; tablica informacyjna ustawiona przy głazie; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 53.554997, 19.924125

Lokalizacja na mapach Google

PUSZCZA BORECKA, GM. KRUKLANKI, POW. GIŻYCKI

Tzw. „Diabelski Kamień” (granit różowy) z Kniei Łuczańskiej w Puszczy Boreckiej o obwodzie 13,2 m i wysokości 2,4 m. Wedle miejscowej legendy pewien chłop zawarł z diabłem pakt. Zgodził się oddać mu swoją duszę w zamian za bogactwo. W środku puszczy diabeł zaczął wznosić dla chłopa kamienną karczmę. Gdy podniósł największy głaz, w tym samym momencie żona chłopa wrzuciła do ognia czarcią kapotę, którą gospodarz zabrał od diabła w zastaw. Diabeł nagle stracił moc i upuścił kamień, który mocno wrył się w ziemię.

Źródła informacji: Czernicka-Chodkowska 1980, 50; Łapo 1997, 67; Klimek 2010, 90; Łapo 2010, 137; tablica informacyjna ustawiona przy głazie; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 54.115954, 22.065674

Lokalizacja na mapach Google

JAKUNÓWKO, GM. POZEZDRZE, POW. WĘGORZEWSKI

Głaz narzutowy (granit szary) o obwodzie 9,5 m, wysokości 1,6 m, długości 3 m, szerokości 2,7 m. W miejscowej tradycji głaz nazywany „Diabelskim Kamieniem”, przez część badaczy interpretowany jako kamień ofiarny pogańskich Prusów. W jego górnej części widoczne jest duże zagłębienie, które miało służyć za misę ofiarną. Wedle legendy na kamieniu ma znajdować się „ślad diabelskiej łapy”, którą czart uderzył w głaz ze złości, że przegrał w karczmie w karty z miejscowym chłopem. Kamień nie jest oznakowany.

Źródła informacji: Radziwiłowicz, Szczepkowski 1967, 32; Czernicka-Chodkowska 1980, 49; Czernicka-Chodkowska 1977, 29; Łapo 2010, 136-137; Klimek 2010, 87

Współrzędne geograficzne: 54.148610, 21.991442

Lokalizacja na mapach Google

BISZTYNEK, GM. BISZTYNEK, POW. BARTOSZYCKI

Głaz narzutowy, szary granitognejs, o obwodzie 28 m, długości 9 m, szerokości 5,8 m i wysokości 3,15 m, zwany „Diabelskim Kamieniem” lub „Biskupim Kamieniem”.

Jak mówi legenda, przed wiekami biedny szewc zawarł umowę z majętnym nieznajomym, który zobowiązał się wychować jego ósmego syna. Gdy dziecko skończy 24 urodziny, szewc miał się nieznajomemu należycie odpłacić. Młodzieniec został księdzem i w wieku 24 lat został wyświęcony na kapłana w nowo zbudowanym kościele w Bisztynku. Nieznajomy, który okazał się diabłem zażądał zapłaty, na co stary szewc odpowiedział, że dotrzyma umowy tylko wówczas gdy diabeł przyniesie z dalekiej Afryki największy kamień jaki tam znajdzie i dokona tego nim młody ksiądz ukończy celebrować mszę świętą. Diabeł wyruszył w drogę, wydobył głaz, był już blisko i miał nim cisnąć w kościół, lecz przeszkodzili mu w tym św. Michał oraz Matka Boska. Głaz wytrącony ze szponów czarta spadł nieopodal kościoła i leży w tym miejscu do dziś.

Kamień jest eksponowany na skwerze w przestrzeni miejskiej. Obok znajduje się tablica informacyjna z przytoczoną legendą.

Źródła informacji: Radziwiłowicz, Szczepkowski 1967, 23-24; Czernicka-Chodkowska 1980, 40; Czernicka-Chodkowska 1977, 32; Zientara-Malewska 1955, 68-71; Klimek 2010, 78-79

Współrzędne geograficzne: 54.087640, 20.910554

Lokalizacja na mapach Google