LIPSKO-POLESIE, GM. ZAMOŚĆ, POW. ZAMOJSKI
„Cudowne źródło” wypływające spod tzw. Góry św. Romana, na której zlokalizowane są pozostałości wczesnośredniowiecznego grodu. Nad źródłem znajdowała się drewniana kaplica z 1906 r., która spłonęła w 2017 r. Obecnie odbudowana.
M. Stworzyński opisuje w 1835 roku źródło św. Romana, które znajduje się na polach, wedle tradycji miejscu dawnej wsi Stare Lipsko. Co roku w dzień św. Romana odbywała się do źródła procesja złożona z mieszkańców okolicznych wsi. Do źródła ciągnęli również ludzie dręczeni różnymi chorobami.
Przez mieszkańców wsi Lipsko-Polesie miejsce to nazywane jest Zjawieniem lub Miasteczkiem. Według lokalnej legendy w miejscu tym przed laty w trakcie polowania zabłądził książę. Raniony przez tura, szukając wody przywoływał swoją matkę, która ukazała mu się i rozgarniając liście odsłoniła znajdujące się tu źródło. Książe miał wyzdrowieć i na sąsiednim wzgórzu wznieść gród. Kolejne podanie z końca XVII w. mówi o pasterzu który zachorował. Gdy przy owcach zastąpiła go jego córka, na stado napadły wilki. Dziewczynce ukazał się wówczas jej staruszek mówiąc, że za górą jest źródło które uleczy jej ojca. Pasterz wyzdrowiał. Kolejna opowieść mówi o chorobie dziecka właściciela dworu w Lipsku. Jego ciało miały pokryć wrzody, wówczas dziewczyna która wówczas pracowała w dworze chwyciła je i pobiegła z nim do źródła, gdzie natychmiast ozdrowiało. Miało to miejsce w dniu 9 sierpnia, w dzień św. Romana. Co roku w pierwszą niedzielę po 9 sierpnia przy źródle odbywa się odpust. W skale z której wybija źródło jeszcze do niedawna widoczny był wyryty krzyż, prawdopodobnie starszy od kaplicy z 1906 r. Po lewej stronie od niego widoczne były wbite drewniane bale, pozostałości starszej kapliczki lub drewnianych krzyży. Podczas remontu i odbudowy kaplicy po pożarze w 2017 r. zarówno ryty na skale jak pozostałości starszych konstrukcji zostały zasypane i zniszczone. W okolicy znajduje się bogate osadnictwo wczesnośredniowieczne, między innymi cmentarzysko kurhanowe z VIII-X w.
Źródła informacji: wywiady z mieszkańcami Lipska; Mikołaj Stworzyński, Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordynacji Zamojskiej, 1834, Biblioteka Narodowa w Warszawie, rkps Biblioteki Ordynacji Zamojskiej nr. 1815, k. 38; http://izbapamieci.gminazamosc.pl/izbapamieci/resource_show/137/; http://www.kronikatygodnia.pl/wiadomosci/5033,spalila-sie-kapliczka-sw-romana-w-lipsku-polesie-t; Kawałko D. 2008;
Współrzędne geograficzne: 50.628921, 23.241932
Obecny stan kapliczki po remoncie
Kapliczka po spłonięciu w 2017 r. i widoczny jeden z dwóch krzyży wyrytych w skale z której wybija źródło
„Miejsce cudowne” na mapie Heldensfelda Galicja Zachodnia (1801-1804)