Diabelskie kamienie

Głaz narzutowy zwany „Diabelskim Kamieniem” o wymiarach: długość 3,3 m, szerokość 3,1 m, wysokość ok. 2 m. Głaz otoczony jest mniejszymi kamieniami tworzącymi krąg. Po raz pierwszy stanowisko opisane zostało już w XIX w. W 2013 r. przeprowadzono tu badania archeologiczne odkrywając jamy z fragmentami naczyń glinianych i odłupkami krzemiennymi. Chronologię zabytków ustalono na okres od paleolitu po wczesną epokę żelaza (tzw. łużycko-pomorski cykl kulturowy). Materiał zabytkowy z tego okresu wystąpił głównie w najbliższym otoczeniu głazu. Ponadto uchwycono ślady spalenizny i nowożytny wkop. Odkryto także fragmenty naczyń glinianych z XVIII-XIX w. Zdaniem badaczy głaz ustawiono w centralnym miejscu stanowiska intencjonalnie, został również obrobiony i nadano mu formę antropomorficzną, zbliżoną do urn twarzowych. Użytkowanie miejsca należy łączyć najprawdopodobniej z ludnością kultury pomorskiej, jego funkcja nie została ostatecznie ustalona, prawdopodobnie związana była z nieokreślonym bliżej kultem.

W 2022 r. Stowarzyszenie Miłośników Historii Lokalnej „Historyczny Wtórek” ustawiło obok głazu tablicę informacyjną.

Źródła informacji: Błażejewski, Przybylski 2022, 39-48; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.665591, 17.918871

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy zwany „Diabelskim Kamieniem” o obwodzie ok. 17 m i wysokości 1,5 m, położony na obszarze leśnym Dąbrowy Krotoszyńskie (Leśnictwo Sokołówka oddz. 74). Wedle legendy w czasie potopu szwedzkiego i oblężenia Jasnej Góry w Częstochowie, szwedzki generał Miller wszedł w pakt z diabłem, który miał mu przynieść głaz do wykonania kuli do ogromnej armaty, mającej skruszyć mury klasztoru. Diabeł udał się do Szwecji i wziął stamtąd ogromny głaz. Gdy leciał z powrotem rozlegało się potężne dudnienie oraz świst wiatru. Świadkiem lotu diabła był chłop z sąsiedniego Rozdrażewka, który przerażony zaczął odmawiać godzinki. Diabeł utracił moc i upuścił kamień. Próbował go podnieść, lecz głaz coraz bardziej zapadał się w ziemię. Zrozpaczony czart usiadł na nim zostawiając ślad swojego siedzenia oraz kopyt – nieckowate zagłębienia widoczne na powierzchni skały.

Szlak do kamienia jest oznakowany, począwszy od leśniczówki Sokołówka, a przy głazie ustawiono tablicę informacyjną z przytoczoną legendą.

Źródła informacji: https://krotoszyn.poznan.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/tajemnica-diabelskiegokamienia (dostęp 20 lutego 2023); tablica informacyjna; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.774772, 17.606059

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy o długości ok. 4,2 m, szerokości 3,1 m i wysokości 1,7 m. Wedle legendy jeden z trzech „Czarcich Kamieni” porzuconych przez diabły w czasie budowy mostu przez Jezioro Jezierzyckie (patrz opis Jurkowo-Huby). Na powierzchni kamienia znajdują się liczne dołki, niewykluczone, że są to ślady świdra ogniowego.

Źródła informacji: Czarci most i głaz, Nadleśnictwo Kościan. Mapa turystyczno-edukacyjna, 2020; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.975101, 16.701295

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy o wymiarach 3,3 m długości, 3,1 m szerokości, 0,7 m wysokości, położony w lesie między wsiami Zgliniec oraz Jurkowo-Huby. Głaz zwany „Czarcim Kamieniem”, wedle legendy został porzucony przez diabły, gdy budowały most.
Podanie mówi o konflikcie pomiędzy właścicielami okolicznych dóbr Wonieść oraz Jezierzyce o jezioro. Właściciel pierwszego z majątków miał pewnej nocy przegrać w karty cały swój majątek. Pomoc zaproponował mu diabeł, który obiecał pieniądze na spłatę długu w zamian za duszę. Po czasie diabeł upomniał się o zapłatę. Szlachcic zawarł z nim kolejną umowę – diabeł miał w ciągu jednej nocy zbudować most przez jezioro, a jeżeli to uczyni dostanie duszę. Rozmowę podsłuchała jedna ze służących szlachcica. Gdy diabły kończyły już budowę weszła na wieżę pałacu i zapiała jak kogut. Przerażone diabły porzuciły budowę i kamienie. Kolejny głaz związany z tą legendą położony jest w odległości 3,3 km na polach wsi Jezierzyce. Trzeci leżeć ma w okolicach wsi Adamowo.

Źródła informacji: Czarci most i głaz, Nadleśnictwo Kościan. Mapa turystyczno-edukacyjna, 2020; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.979615, 16.750054

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy położony w lesie na północ od zabudowań wsi Lutom. Eratyk przewodni, granit Smaland. Wymiary kamienia: obwód 12 m, wysokość 1,25 m, długość 3,5 m, szerokość 2,7 m. Wedle miejscowej legendy przytoczonej przez R. Skibę na tablicy ustawionej obok głazu: „Biedny chłop wezwał kiedyś diabła i poprosił, ażeby ten dał mu pieniądze, za co po dwudziestu latach otrzyma jego duszę. Chłop i jego rodzina żyli teraz szczęśliwie. Gdy minął termin, diabeł ukazał się i zażądał obiecanej duszy. Pozostawił jednak chłopu prawo do jednego życzenia przed śmiercią. Chłop zażyczył sobie, ażeby diabeł zbudował w nocy most przez jezioro Lutomskie. Diabeł pilnie pracował. Niemal skończył, musiał tylko przynieść ostatni duży kamień, leżący daleko do jeziora. Kiedy tam pobiegł, w tym samym momencie chłop obudził koguta, który zaraz zapiał. Diabeł musiał uciekać, zanim dokończył budowę. W ten sposób chłop zapewnił swojej duszy wolność. Kamień leży tam, gdzie upuścił go diabeł”.

Źródła informacji: Zagórska-Zabielska 2010, 15-16; tablica informacyjna, kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 52.636197, 16.149509

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy o obwodzie 16,5 m i wysokości 1,8 m zwany zwyczajowo „Tarczą Olbrzyma”, „Diabelskim Kamieniem” lub „Kamieniem św. Marka”. Z głazem związane są dwie legendy. Pierwsza z nich mówi, że św. Marek jechał saniami, które utknęły w błocie i nie mógł ich ruszyć. W miejscu tym w cudowny sposób zaczął rosnąć kamień, który uwolnił sanie. Głaz ten rośnie do dnia dzisiejszego.
Wedle drugiego podania, gdy w Sokolnikach budowano kościół, diabeł postanowił przerwać prace i zburzyć świątynię. Z dalekiej północy podjął ogromny głaz i leciał nad Sokolniki, gdy zastał go świt i we wsi zaczęły piać koguty. Szatan wnet utracił wszelkie siły i piekielną moc. Kamień spadł
i został do dziś na polu. Przy głazie powstała infrastruktura turystyczna w postaci wiaty, ławek
i miejsca na ognisko. W górnej części głazu widoczne nawiercenia, powstałe prawdopodobnie w trakcie prób jego rozbicia.

Źródła informacji: Widziński 1928, 162; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 52.639845, 17.502847

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy w Borku Oleskim zwany również „Diabelskim Kamieniem”, ma 4,3 m długości oraz 3,4 m szerokości. Wedle miejscowego podania pod głazem znajduje się zapadnięta karczma. Niegdyś został w niej zasztyletowany jeden z biesiadników, co jednak nie spowodowało przerwania zabawy. Za karę diabeł (według innej wersji tajemnicza postać) przeklął karczmę, która zapadła się pod ziemię, zaś w jej miejscu pojawił się głaz. Inna wersja legendy mówi, że karczma wraz z gośćmi została zamieniona w kamień, ponieważ bawiono się w Środę Popielcową.

Kamień w nurcie strumienia Dobrocznia, obecnie całkowicie zamulony i niewidoczny. W trakcie kwerendy terenowej udało się potwierdzić jego istnienie. Kamień ma być przepołowiony. W pobliskim kościele pw. św. Jadwigi w Pępowie znajduje się przedstawienie tej świętej przekraczającej strumień oraz zostawiającej ślad na kamieniu.

Świątynię wzniesiono w 2. połowie XV w., a następnie przebudowano w latach 1610-1625. Przyjaciel Ludu z roku 1846 przywołuje następujące podanie o kamieniu, zanotowane wśród okolicznej ludności: „Za owych czasów, kiedy jeszcze téj wsi, ani kościoła nie było, tylko dzikie puszcze na tych miejscach rosły, wybrała się, żyjąca w ów czas w Trzebnicy, święta Jadwiga w pieszą pielgrzymkę do grobu świętego Wojciecha w Gnieźnie; zaszedłszy w te puszcze, znużona spoczęła na wzgórku przy rzeczce i upatrywała miejsca, kędyby przejść mogła przez wodę. A zobaczywszy leżący w strumyku kamień, wstąpiła nań i szczęśliwie dostała się na drugą stronę. Pastuszkowie leśni, którzy się przypatrywali przechodzącéj przez strumień pielgrzymce, spostrzegli wnet po jéj odejściu, wyciśnioną na owym kamieniu stopę, o czem gdy wieść roznieśli, zewsząd zbiegali się ludzie na oglądanie cudu; aż z czasem i wioska zaczęła się budować nad tym strumykiem, który teraz się Dobrocznią nazywa i dotychczas przy Pępowie płynie, a później postawiono i kościół pod imieniem świętéj Jadwigi, na owym wzgórku, gdzie niegdyś pokorna Księżna wypoczywała. Podobno jeszcze i ów kamień z wyciśniętą jej stopą leży dotąd na smugu przy téj saméj rzeczce”.

Źródła informacji: Przyjaciel Ludu 1846, 22; Baruch 1907, 48; Maluśkiewicz 2008; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.760248, 17.125097

Lokalizacja na mapach Google

Kamień, wedle miejscowej tradycji, ze śladem stopy św. Jadwigi miał leżeć przy kapliczce przy drodze pomiędzy Krobią a Chwałkowem. Zaginął przed laty.

Źródła informacji: kwerenda terenowa; wywiady z mieszkańcami miejscowości Krobia i Chwałkowo

Lokalizacja na mapach Google

Wedle legendy przed wejściem do kościoła Najświętszej Marii Panny leżał głaz z odciśniętym śladem ludzkiej stopy. Miała go pozostawić Marianna Grudzińska, żona Andrzeja Grudzińskiego, fundatora świątyni odbudowanej po zniszczeniu miasta w trakcie potopu szwedzkiego. Grudzińska była osobą niezwykle religijną. Gdy nastąpiła na głaz i rozpłakała się patrząc na gruzy miasta, jej stopa zagłębiła się, odciskając ślad. W 2002 r. kamień został wprawiony w mur kościelny. Obecnie zakryty jest tynkiem, w którym jednak na pamiątkę wyrzeźbiono odwzorowanie stopy.

Źródła informacji: Kowalski 1997, 62; Woźny 2014, 294; https://www.zlotow.pl/Szlak_zlotowskiego_jelenia.html (dostęp 20 marca 2023); tablica ustawiona przy kościele; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 53.363678, 17.031776

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy o wymiarach ok. 1,2 × 1,8 m. Wedle tradycji kamień miał stanowić pierwotnie pogański ołtarz, na którym składano krwawe ofiary. Znajdować się miał w tzw. „świętym lesie” Pomorzan. Około roku 1100 podczas obrzędu na głazie objawiła się Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus na rękach, żądając zaprzestania ofiar i nawrócenia Pomorzan na chrześcijaństwo. Następnie zniknęła w obłoku wraz z chrześcijanami, których miano zamordować. Na kamieniu pozostawiła głęboko wyryty ślad stopy. Poganie w strachu uciekli, a następnie przyjęli chrzest. Kilka lat później, w roku 1108 miał zostać zbudowany w tym miejscu pierwszy kościół. Do jego budowy użyto m.in. pogańskich ofiarnych głazów. Fragment skały „z odciskiem stopy NMP” wstawiono w mur ogradzający cmentarz, a następnie leżał on na placu kościelnym. W latach 50. XX w. kamień umieszczono w kapliczce Matki Bożej Saletyńskiej ustawionej obok kościoła pw. Wszystkich Świętych. Wykucie w kształcie stopy o długości 22 cm, szerokości 5-9 cm, schematycznie
zaznaczona linia palców.

Źródła informacji: Miechowicz 2010, 46; tablica informacyjna umieszczona koło kaplicy; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 53.042311, 16.540802

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy „Kamień św. Wojciecha”. Wedle miejscowej legendy na jego powierzchni znajduje się wyżłobienie pozostawione przez stopę św. Wojciecha, który miał z kamienia głosić kazanie, podczas wędrówki. Zgodnie z jednym z podań, rysy i zagłębienia na powierzhni głazu mają stanowić odciski pastorału biskupiego, infuły oraz księgi z Ewangelią. Po śmierci św. Wojciecha, wedle legendy głaz próbowano podnieść i przenieść przed gnieźnieńską katedrę. Kamień zapadł się wówczas w ziemię, zaś spod niego wytrysnęło źródło z cudowną wodą posiadającą moc leczniczą. Każdy kto przemył nią chore oczy, modląc się przy tym do św. Wojciecha, odzyskiwał wzrok. Pewnego dnia miał uczynić to poganin, przez co woda straciła swą cudowną moc.

Do kamienia i cudownego źródła w Budziejewku przybywały liczne pielgrzymki. Obok miejsca cudownego w latach 1848-1858 wzniesiono murowany kościół. Głaz stanowi najstarszy zabytek przyrody w Polsce, chroniony z inicjatywy okolicznych mieszkańców od roku 1840. Granit różowy, drobnoziarnisty (Smaland). Wymiary kamienia: obwód 20 m; długość 7,5 m, szerokość 4,7 m, wysokość 1,3 m.

Źródła informacji: Baruch 1907, 47; Widziński 1923, 160-163; Czernicka-Chodkowska 1980, 65; Zagórska-Zabielska 2010, 22-24; tablica informacyjna ustawiona przy kamieniu; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 52.725878, 17.323006

Lokalizacja na mapach Google

Głaz granitowy o długości 75 cm, szerokości 45 cm i wysokości 30 cm, leżący pod kapliczką, u podstawy Góry Chełmińskiej. Po raz pierwszy opisany był w roku 1883 jako głaz położony pod bożą męką „na którym znajduje się: stopa ludzka, łapka psia i znak od kija”. Według miejscowej legendy ślad stopy zostawił Pan Jezus, który w trakcie wędrówki oparł o kamień stopę, podobnie jak laskę którą się wspierał. W tym samym czasie łapkę na głazie postawił towarzyszący Jezusowi pies. Drugie podanie zanotowane w regionie mówi, że kamień został przyniesiony na Chełmińską Górę przez diabła. Na powierzchni głazu widoczne są naturalne zagłębienia i ślady erozji interpretowane jako ślad stopy, laski i łapy psa.

Źródła informacji: Dydyński 1893, 10; Baruch 1907, 47-48; kwerenda terenowa

Lokalizacja na mapach Google

Prostokątny głaz z różowego granitu o wymiarach ok. 40 × 50 cm wmurowany w ścianę kościoła parafialnego pw. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej we Włościejewkach. Na powierzchni kamienia obecne są dwa wykucia w kształcie stóp (ewentualnie podeszwy trzewika, sandała). Widoczne ślady szlifowania i wyświecenia śladów. Prawa „stopa” ma długość 26 cm i szerokość 6,2-8,5 cm, natomiast lewa jest długa na 28 cm i szeroka na 6,5-8 cm. Wedle miejscowego wierzenia ślady są odbiciem stóp Matki Boskiej, która przed wiekami miała objawić się na kamieniu leżącym na wzgórzu. Na pamiątkę tego wydarzenia wybudowano kościół. Jeszcze w XIX w. wierni przed wejściem do świątyni podchodzili do kamienia i całowali ślady stóp.

O. Kolberg przytacza podanie na temat kamienia i powstania kościoła. Na wzgórzu porośniętym gęstym borem, nad kamieniem z wyrytymi stopami Matki Boskiej ukazać się miał jej obraz oraz łuna światła. Okoliczni mieszkańcy powiadomili o cudzie księdza z Książa. Obraz znad kamienia zabrano i umieszczono w kościele, po czym zniknął i znów pojawił się nad kamieniem. Gdy sytuacja się powtórzyła, postanowiono wznieść obok kamienia drewnianą kapliczkę i w niej umieścić obraz. W tym samym czasie miejscowemu dziedzicowi zniknął ze stajni ulubiony arabski ogier. Konia znaleziono obok kapliczki z cudownym obrazem, stał na czele licznego stada tureckich koni. Gdy nie udało się znaleźć właściciela stada, zdecydowano że to sama łaska Boża zesłała cenne zwierzęta, by sfinansować budowę kościoła. Po zbudowaniu świątyni na jej ołtarzu umieszczono cudowny obraz, a kamień ze stopami Matki Boskiej wmurowano w ścianę. Wierni przypisują mu cudowną moc uzdrawiającą, całują i skrobią pył z niego, uznawany za skuteczny na rożne choroby.

Obecną świątynię wzniesiono na początku XVI w. w stylu późnogotyckim, dziś stanowi ona Sanktuarium pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Wcześniej znajdował się tu drewniany kościół z XIV w., wzmiankowany w źródłach w 1417 r., postawiony wedle tradycji w miejscu pogańskiego miejsca kultu.

Źródła informacji: Kolberg 1962, 38; Łukaszewicz 1858, 237-238; Dydyński 1893, 10; Baruch 1907, 49; Maluśkiewicz 2008, 280; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 52.033568, 17.206155

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy (granit) o długości 0,8 m, szerokości 0,4 m i wysokości ok. 0,2 m. Na jego górnej powierzchni znajdują się naturalne zagłębienia, wedle miejscowej tradycji jedno z nich jest odciskiem stopy św. Jadwigi Śląskiej. Głaz ustawiony jest obok kapliczki zbudowanej nad źródełkiem, z którego woda posiadać ma cudowną moc uzdrawiania, szczególnie pomocną na choroby oczu. Miejsce cudowne usytuowane jest na podmokłym terenie, wśród pól pomiędzy wsiami Zgorzelec i Rychtal.

Legenda mówi, że w miejscu tym zatrzymała się św. Jadwiga na odpoczynek w trakcie wędrówki z Trzebnicy do Krakowa. Była spragniona, zaś w pobliżu nie było wody, wówczas cudownym sposobem z ziemi wytrysnęło źródło z krystalicznie czystą wodą. Na kamieniu, na którym stała święta odcisnął się ślad jej stopy.

Kolejne podania mówią o związanych z tym miejscem cudach. Przed wiekami miał się tu zatrzymać żołnierz, który bardzo słabo widział. Po obmyciu twarzy i oczu cudowną wodą ze źródła odzyskał wzrok. Od tego czasu źródło z kamieniem stały się miejscem licznych pielgrzymek. Zwyczaj nakazywał, że 14 października do źródła udawały się młode dziewczyny w celu zaczerpnięcia wody. Wracając do wsi nie mogły się odwrócić, bo wówczas nie wyszłyby za mąż. Miejsce do dziś przyciąga wiernych, odbywają się tu procesje religijne.

Źródła informacji: https://gloswielkopolski.pl/gmina-rychtal-cudownezrodelko-
od-jadwigi-slaskiej/ar/c15-14540559 (dostęp 15 lutego 2023); kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.140161, 17.885172

Lokalizacja na mapach Google

Model 3D kamienia

Dokumentacja fotograficzna

Głaz narzutowy zwany „Kamieniem św. Jadwigi” lub św. Kingi. Pod względem budowy geologicznej jest to granit różowy, średnioziarnisty (typu Smaland), w górnej części głazu widoczne odspojenia powstałe wskutek prób jego rozbicia. Obwód kamienia wynosi 22 m, wysokość 4 m, długość 5 m oraz szerokość 4 m. Chroniony prawem od roku 1888.

Głaz owiany jest licznymi legendami, m.in. o ukrytym pod nim ogromnym skarbie. Inne podanie mówi, że pod kamieniem śpią rycerze polegli w walce z Tatarami. Św. Jadwiga wyprosiła dla nich zamiast śmierci sen. Kiedy chrześcijaństwo będzie znów zagrożone, rycerze mają powstać i stanąć do walki. Kamień zwany jest również „Diabelskim”. Wiąże się z nim podanie o diabłach, które w okresie chrystianizacji tych ziem pragnęły zniszczyć za pomocą głazu kościół w Kaliszu. Całą noc niosły skałę znalezioną w górach, lecz była tak ciężka, że w powietrzu zastał ich świt i pianie koguta. Diabły utraciwszy moc upuściły głaz, który wbił się głęboko w ziemię. Do głazu prowadzą dwa szlaki, miejsce jest oznakowane pod kątem turystycznym.

Źródła informacji: Kor-Walczak 1976, 89-92; Czernicka-Chodkowska 1980, 76, ryc. 32; Zagórska-Zabielska 2010, 41-43; tablica informacyjna umieszczona przy głazie; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.825462, 17.946937

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy o nieregularnym, trójkątnym kształcie, położony na polach ornych na zachód od zabudowań wsi Wrząca, w miejscu zwanym „Gać”. Piaskowiec kwarcowy, biały, drobnoziarnisty, o obwodzie 8,5 m i wysokości ok. 1 m.

Na powierzchni kamienia znajduje się podłużne, nieckowate zagłębienie o długości ok. 80 cm, maks. szer. 40 cm, maks. głębokości 20 cm, wypełnione zazwyczaj zbierającą się tu wodą deszczową – wedle miejscowych wierzeń, woda w zagłębieniu nigdy nie wysycha. Kamień jest zwany w miejscowej tradycji „wanienką Matki Boskiej”. Po obu stronach podłużnego zagłębienia znajdują się okrągłe otwory, najprawdopodobniej wykonane ręką ludzką, zwane „garnkiem” (o śr. 20 cm) i „garnuszkiem” (o śr. 5 cm). Północna część głazu pokryta jest licznymi płytkimi „dołkami”, najprawdopodobniej śladami po świdrze ogniowym.

J. Kolski przytacza miejscowe podanie na temat kamienia zanotowane na początku XX w.: „W ucieczce z Egiptu Matka Boska zatrzymała się na tem miejscu. We wanience na kamieniu kąpała Dzieciątko, w garnku wodę grzała, w małym zaś garnuszku stała świeca”. Wedle miejscowych wierzeń woda zbierająca się w zagłębieniach miała cudowną moc uzdrawiającą „bardzo pomocną na oczy”. Jak mówi podanie pewnego razu miejscowy owczarz przemył oczy swemu psu i woda utraciła cudowną moc.

Nocami nad kamieniem miało być widziane światło. Wedle tradycji około roku 1840 dziedzic majątku w pobliskich Komornicach, będąc chorym miał mieć sen, by zadbać o „miejsce cudowne” a kamień wówczas
ozdrowieje. Głaz obkopano w celu lepszego udostępnienia dla odwiedzających, miejsce obsadzono drzewkami, poprawiono również prowadzącą tu drogę. W dzień odpustu w pobliskim Grzymiszewie, 8 września, kamień był licznie odwiedzany przez wiernych, którzy przemywali oczy i twarz „cudowną wodą”.

Na tym samym polu niegdyś miały znajdować się dwa inne kamienie „podobne do ludzi”, jeden z nich został zakopany nieopodal pobliskiego strumienia, drugi zaś wykorzystano do budowy fundamentów dworu. Obecnie biegnie tędy ścieżka rowerowa „Szlak Rowerowy Panorama”, przy kamieniu znajduje się tablica informacyjna. W trakcie kwerendy terenowej w 2022 r. na polu ornym kilka metrów od głazu znalazłem kilkanaście fragmentów naczyń glinianych z epoki brązu.

Źródła informacji: Kolski 1901, 33-41; Czernicka-Chodkowska 1980, 69; Gralak 2004, 41; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 52.018675, 18.419352

Lokalizacja na mapach Google

Granitowy głaz ustawiony przy Kaplicy Białej, w Lesie Grąblińskim, w miejscu objawienia w XIX w. NMP.
Na tabliczce ustawionej obok głazu znajduje się informacja: „Pielgrzymie! W tym miejscu, 15 sierpnia 1852 roku, po raz ostatni, pasterzowi Mikołajowi Sikatce, ukazała się Matka Boża. Była ubrana w amarantową suknię, płaszcz z symbolami Męki Pańskiej, miała na głowie koronę, a na piersi Białego Orła. Według podania na piasku pozostawiła wówczas ślady swoich stóp. W wybudowanej na tym miejscu niewielkiej kapliczce, 23 sierpnia 1852 roku umieszczono, wiszący do tamtej pory na sośnie, Obraz Matki Bożej. Stąd 29 września 1852 roku przeniesiono go do kaplicy parafialnej w Licheniu. Obecną kaplicę wybudował w 1993 roku ks. Eugeniusz Makulski MIC i umieścił w niej kamienny głaz, na którym polecił wykuć ślady stóp dla upamiętnienia zjawienia się Matki Bożej”.

Źródła informacji: tabliczka ustawiona przy kaplicy; kwerenda źródłowa

Współrzędne geograficzne: 52.297546, 18.357463

Lokalizacja na mapach Google

Głaz narzutowy o wysokości ok. 0,5 m, długości 1,9 m i szerokości 1,5 m położony pomiędzy polami, nieopodal cmentarza w Dąbiu. Na powierzchni głazu widoczne są naturalne zagłębienia powstałe w wyniku erozji. Wedle miejscowej tradycji jedno z zagłębień jest odciskiem stopy św. Bogumiła, który zmęczony odpoczywał na kamieniu w trakcie wędrówki i pił wodę z pobliskiego źródła. Obok kamienia znajduje się studnia (dawniej źródło), a czerpana z niej woda wedle wierzeń posiadać ma cudowną moc uzdrawiania. Miejscowe podanie mówi, że dawniej studnia była zarośnięta i przykryta gałęziami. Gdy nastawała susza niszcząca uprawy, studnię odkrywano i przychodziły deszcze. W 2020 r. miejsce poddano rewitalizacji, obecnie jest oznakowane i zagospodarowane pod kątem ruchu turystycznego. W 2008 r. odbyła się tu uroczystość poświęcenia kamienia oraz studzienki św. Bogumiła przez proboszcza parafii rzymskokatolickiej w Dąbiu.

Źródła informacji: Poświęcenie kamienia i studni św. Bogumiła http://www.gminadabie.pl/asp/pl_start.asptyp=13&sub=2&menu=1&dzialy=1&artykul=3&akcja=artykul&schemat=2 (dostęp 15 lutego 2023); Dąbie: Przeprowadzono remont studni św. Bogumiła
https://www.e-kolo.pl/wiadomosci,16266,dabie-przeprowadzono-remont-studni–sw-bogumila (dostęp 15 lutego 2023); kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 52.102775, 18.815725

Lokalizacja na mapach Google