Skip to main content

Kamienie z rytami krzyży

STARA BIAŁA, GM. STARA BIAŁA, POW. PŁOCKI STARA BIAŁA, GM. STARA BIAŁA, POW. PŁOCKI

STARA BIAŁA, GM. STARA BIAŁA, POW. PŁOCKI

Cudowne źródełko, zwane według lokalnej tradycji „Źródłem św. Rocha”, położone jest wśród pól, na prywatnych gruntach. Wybija spod niewielkiej wyniosłości terenu. Tuż przy nim ustawiony jest drewniany krzyż. Wybijająca woda zbiera się w zagłębieniu terenu, tworząc niewielki staw.

Wg opisu M. Umińskiego (2012) tradycja kultu tego miejsca sięga XIX wieku. Wówczas po okolicznych wsiach rozniosła się wiadomość, że woda ze źródełka posiada moc uzdrawiania chorych. Jej picie miało również chronić zarówno ludzi, jak i zwierzęta przed zarazą. Miejsce to miało być wówczas tłumnie odwiedzane przez okoliczną ludność oraz pielgrzymów. Wedle miejscowego podania ówczesny właściciel gruntów, by zatrzymać niszczenie pól przez wiernych, postanowił zasypać źródło. W trakcie pracy stracił wzrok, który wrócił dopiero po oczyszczeniu miejsca świętego.

W początku XX wieku miejsce zostało dokładnie oczyszczone przez nowego właściciela pola, Paulina Kosztownego. Ze źródła wybrano licznie wrzucane tu monety i dewocjonalia, które przekazano jako wota do kościoła w Starej Białej. Źródło zostało zamknięte betonową cembrowiną studni, obok ustawiono krzyż i zasadzono brzozę.

Jedno z podań mówi o uzdrowieniu mieszkanki wsi Draganie, która cudownie odzyskawszy wzrok ufundowała krzyż stojący obok źródełka. Na krzyżu widoczna jest data 1920 roku. W początku XX wieku z pobliskiej parafii św. Jadwigi Śląskiej organizowano pielgrzymkę osób niepełnosprawnych.

Obecnie dojście do tego miejsca jest mocno utrudnione, ponieważ nie prowadzi tu żadna ścieżka.


Współrzędne geograficzne: 52.62345, 19.66785

Link do mapy Google

Źródła informacji: M. Umiński 2012; https://www.starabiala.pl/gmina-stara-biala/aktualnosci/1652-zrodlo-swietego-rocha (dostęp 15.05.2023).

SOBOLEW, GM. SOBOLEW, POW. GARWOLIŃSKI SOBOLEW, GM. SOBOLEW, POW. GARWOLIŃSKI

SOBOLEW, GM. SOBOLEW, POW. GARWOLIŃSKI

Głaz położony na granicy Sobolewa, po prawej stronie drogi do Maciejowic. Obecnie przy drewnianym kościele z 1708 r. W górnej części nieckowate zagłębienie w kształcie misy, w której zbiera się deszczówka. W górną część kamienia wbito krzyż, na całym kamieniu widoczne pozostałości czerwonej farby, którą pomalowano go na początku XX w. Dwa widoczne zagłębienia interpretowane są przez okoliczną ludność jako ślady stóp. Niewykluczone, że obecna w górnej części kamienia „misa” została podkuta. Według Kazimierza Kulwiecia (1910, 5) na kamieniu był wyryty krzyż, którego jednak nie stwierdziłem podczas kwerendy terenowej.

Kościół wedle tradycji pełniący pierwotnie funkcję kaplicy, został zbudowany w miejscu uznanym za cudowne, słynące z licznych uzdrowień. Woda zbierająca się w zagłębieniu kamienia miała posiadać właściwości lecznicze. Kamień pierwotnie leżał na pobliskiej podmokłej łące. Na początku XX w. głaz został wydobyty z ziemi przez miejscowego chłopa Jana Lewandowskiego, który miał dokonać tego pod wpływem snu. Kamień ustawiono obok drewnianej kaplicy w jego górną część wbijając kamienny krzyż. Miejscowa legenda podaje, że pierwotnie kamień leżał w miejscu zapadniętego kościoła.

Głaz narzutowy o wys. 130 cm; średnicy: 180 × 130 cm. Materiał: różowy granit.

Źródła informacji: Kulwieć 1910, 5; Gierlach 1984, 56; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.72866, 21.65771

Lokalizacja na mapach Google

PIECZYSKA, GM. CHYNÓW, POW. GRÓJECKI PIECZYSKA, GM. CHYNÓW, POW. GRÓJECKI

PIECZYSKA, GM. CHYNÓW, POW. GRÓJECKI

Głaz narzutowy z czerownego granitu (rapakiwi), położony przy drodze z Pieczysk do Chosny. Na jego powierzchni widoczne są trzy wgłębienia przypominające swym kształtem ślady ludzkiej stopy, przy czym dwa z nich noszą znaki podkuwania i interpretowane są przez miejscową ludność jako ślady Maryi. Obok głazu stoi mała kapliczka poświęcona Matce Boskiej Pieczyskiej. Kamień po raz pierwszy wspomniany został w 1879 r., gdy przedstawiono także jego ilustrację z widocznymi śladami stóp oraz stojącym obok drewnianym krzyżem (Lubomirski 1879, LXX-LXXI). Zdjęcie kamienia otoczonego przez wiernych ukazało się także w Tygodniku Ilustrowanym z 1905 r. (Tygodnik Il. 1905, 100).

Wedle jednego z podań ślady stóp na kamieniu pozostawiła Matka Boska, która uratowała mieszkańców wsi podczas potopu szwedzkiego. Kiedy wojska szwedzkie zbliżały się do wsi, jej mieszkańcy schronili się w pobliskim lesie obok kamienia. Gdy żołnierze zbliżali się do ich kryjówki na głazie ukazała się postać, przestraszyli się i uciekli. Kiedy mieszkańcy Pieczysk wyszli z ukrycia na głazie nikogo nie było. Na powierzchni kamienia znajdowały się jedynie odciski stóp, które przypisano Matce Boskiej. Kolejne podanie związane jest z kościołem pw. Narodzenia NMP w Pieczyskach. Został ufundowany w połowie XV w. przez trzech braci Fryczów: ks. Mikołaja, kanonika płockiego, ks. Piotra, proboszcza sochaczewskiego oraz Adama Frycza, dziedzica dóbr pieczyskich. Do budowy świątyni miała ich skłonić ludowa tradycja o objawieniu się na kamieniu Matki Boskiej, która zdążając do Pieczysk zostawiła w tym miejscu ślady swoich stóp. Parafię erygowano w 1452 r. W świątyni znajduje się ikona Matki Boskiej Pieczyskiej z XVI lub początku XVII w.

Wymiary kamienia: 140 × 100 × 55 cm, obwód 7 m. Na powierzchni głazu widoczne dwa wykucia w kształcie stóp o wymiarach 40 × 13 cm oraz 25 × 10 cm. Widoczne są również liczne okrągłe zagłębienia o średnicy 2-3 cm, wykonane zapewne świdrem ogniowym. W dolnej części kamienia widoczne wanienkowate zagłębienie (podobne do śladu stopy) powstałe w wyniku erozji. W górnej części podłużne zagłębienia również pochodzenia naturalnego.

Źródła informacji: Lubomirski 1879, LXXLXXI; Tygodnik Il. 1905, 100; Baruch 1907, 27-28, rys. 1; Czernicka-Chodkowska 1977, 80; Herz 2012, 323; tablica informacyjna przy kamieniu; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.92553, 21.03134

Lokalizacja na mapach Google

GŁUPIANKA, GM. KOŁBIEL, POW. OTWOCKI GŁUPIANKA, GM. KOŁBIEL, POW. OTWOCKI

GŁUPIANKA, GM. KOŁBIEL, POW. OTWOCKI

Według opisu B. Wernera (1917) znajdował się tu ogromny kamień zwany „Joście”, na którego górnej powierzchni widoczne były miskowate, eliptyczne zagłębienia, będące według tradycji śladami „łokci, kolan i brody Pana Jezusa”. Na kamieniu miały być dodatkowo wyryte krzyż oraz litery. Kamień posiadał nazwę własną „Joście”. Według mieszkańców na głazie znajdowały się także ślady stóp.

Około 1907 r. z polecenia miejscowego plebana kamień został zniszczony, a pozyskany w ten sposób materiał posłużył do wymurowania schodów powstającego kościoła w Kołbieli. Informację o znacznych rozmiarach głazu potwierdza fakt, że po jego wysadzeniu do Kołbieli przewieziono około 100 wozów kamienia. Wedle opisu B. Wernera górnej części kamienia ze znakami, lokalna ludność nie chciała oddać i umieszczono ją przed wymurowaną w tym miejscu już po zniszczeniu kamienia kapliczką św. Anny.

W Wielkanoc, zebrany wokół głazu okoliczny lud składał w zagłębienia resztki święconego pokarmu oraz pieniądze. W dniu tym przynoszono także pożywienie – „kawałki placka, kiełbasy, nabiał” i wraz z pieniędzmi składano na kamieniu. Ofiary te zabierali później ciągnący za procesją żebracy. Woda gromadząca się zagłębieniach miała posiadać właściwości lecznicze. Obrzęd ten, podobnie jak kamień, nazywano „Joście”.

Dokładną relację z jego przebiegu w latach 80. XX w. zamieścił T. Chludziński (1981). W każdą Niedzielę Wielkanocną z Głupianki i okolicznych wsi wyruszała w to miejsce procesja, na której czele szły kobiety z przodowniczką chóru, a za nimi mężczyźni i młodzież w liczbie do 500 osób. Do lat 70. procesja odbywała się bez udziału księdza. Pochód dochodził do stojącej w polu murowanej kapliczki, po czym przez godzinę odprawiano maryjne śpiewy i modlitwy. Po spełnionej ceremonii jej uczestnicy wracali do wsi, gdzie w miejscowej remizie odbywała się zabawa taneczna. Przed kapliczką zostawały tylko starsze kobiety, „które przez pewien czas wspólnie, głośno odprawiały różaniec”.

Skoro tradycyjne obrzędy „Joście” wokół kamienia, a później postawionej w jego miejscu kapliczki, do połowy lat 70. ubiegłego stulecia odbywały się bez udziału duchowieństwa, wydaje się, że ich pochodzenie może być znacznie wcześniejsze (por. Miechowicz 2010, 50-52). Od lat 70. procesja pod kapliczkę ma charakter stricte kościelny. W miejscu „Joście” odbywa się typowa polowa msza katolicka.

Podczas pierwszej kwerendy terenowej w 2009 r. zadokumentowano widoczną na powierzchni część kamienia. W 2013 r. z inicjatywy lokalnej ludności głaz został wydobyty z ziemi, zaś jego fragmenty ustawiono i wyeksponowano obok kapliczki. Wkop po kamieniu wyłożono brukiem. Obecnie kapliczka jak i stojący koło niej krzyż są odnowione. Kamień z zagłębieniami jest wyeksponowany przy krzyżu.

Źródła informacji: Werner 1917; Chludziński 1981; Jot-Drużycki 2002; Herz 2012, 323-324; Miechowicz 2010, 50-52

Współrzędne geograficzne: 52.05165, 21.57016

Lokalizacja na mapach Google

SŁOJKI, GM. SZELKÓW, POW. MAKOWSKI SŁOJKI, GM. SZELKÓW, POW. MAKOWSKI

SŁOJKI, GM. SZELKÓW, POW. MAKOWSKI

Kamień z odciskiem stopy św. Rozalii z Palermo (ok. 1130-1170), która miała się tu zatrzymać w trakcie wspólnej wędrówki ze św. Rochem wzdłuż Narwi. Do końca II wojny światowej znajdował się przed ołtarzem głównym w osiemnastowiecznym kościele (z ok. 1709 r.) pw. św. Rozalii, na uroczysku św. Rozalia.

Kamień uznawano za cudowny – według informatorów posiadał właściwości lecznicze. Wierni klękali przed nim, całowali go, pocierali o niego głowę i chore miejsca. Miał słynąć z licznych uzdrowień. W 1944 r. świątynia została zdewastowana i całkowicie zniszczona przez żołnierzy Armii Czerwonej. Znajdujący się nad ołtarzem cudowny obraz św. Rozalii został uratowany i po wojnie przeniesiony do nowej kaplicy.

Wedle lokalnych przekazów kamień przeniesiono wówczas do zbudowanej w 1946 r. kaplicy, zaś przed 1952 r. został zabrany i wywieziony w nieznane miejsce przez lokalnych działaczy komunistycznych. W latach 1991-1995 zbudowano nową świątynię w obecnej formie. Znajduje się przy niej studnia postawiona na „cudownym źródełku”, którego woda również ma posiadać właściwości lecznicze. Uroczysko oraz kościół stanowią centrum lokalnego kultu i pielgrzymek. Co roku 3–4 września odbywają się tu uroczystości odpustowe.

Kamień zaginął – według miejscowej informatorki Jadwigi Słowikowskiej (75 lat), przed 1952 r. został nocą zabrany sprzed ołtarza i wywieziony w nieznane miejsce przez lokalnych działaczy komunistycznych.

Źródła informacji: Herz 2012, 194; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 52.81452, 21.27755

Lokalizacja na mapach Google

CYBULIN, GM. BODZANÓW, POW. PŁOCKI CYBULIN, GM. BODZANÓW, POW. PŁOCKI

CYBULIN, GM. BODZANÓW, POW. PŁOCKI

Kamień leżący w zagłębieniu terenu, na polach między Cybulinem a Parkoczewem. Wedle miejscowego podania jedno z naturalnych zagłębień widocznych na powierzchni kamienia ma być śladem stopy pozostawionym przez Matkę Boską. Pierwsza informacja o głazie i znajdującym się na jego powierzchni
śladzie stopy pochodzi z 1868 r. (Kurjer Codz. 1868, 3): „jak najwyraźniej wyciśniętą jest stopa ludzka, podobna zupełnie do głębokiego śladu, jaki się napotyka na wilgotym piasku, stanąwszy na nim bosą nogą. Wydrążenie tak jest gładkie i stanowiące w każdem miejscu istotę twardego kamienia, iż nie mogąc przypuścić aby ktoś dłutem wyżłobił to wydrążenie, dziwić się należy, ażali na tak twardym przedmiocie jakim jest brukowiec, miękka stopa ludzka mogła zostawić ten ślad, który najprawdopodobniej
jest tak starym jak sam kamień.”

Polodowcowy głaz narzutowy, szaro-różowy granit o wymiarach ok. 4 × 1,20 m; odsłonięta jedynie część kamienia, reszta znajduje się pod ziemią. Zagłębienie, które można interpretować jako ślad stopy o wymiarach 25 cm dł. × 10 cm szer., głęb. 0,5 cm. Widoczne ślady obkopywania kamienia oraz prób rozbicia. Według informatorów ze wsi Cybulin kamień wielokrotnie próbowano rozbić lub doprowadzić do popękania, m.in. poprzez palenie na nim opon.

Źródła informacji: Kurjer Codz. 1868, 3; Baruch 1907, 28-29; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 52.48925, 20.07033

Lokalizacja na mapach Google

KAMION, GM. MŁODZIESZYN, POW. SOCHACZEWSKI KAMION, GM. MŁODZIESZYN, POW. SOCHACZEWSKI

KAMION, GM. MŁODZIESZYN, POW. SOCHACZEWSKI

Głaz narzutowy z czerwonego granitu, wedle tradycji z odciskiem stopy Matki Boskiej lub św. Jacka. Wmurowany w kapliczkę stojącą obok kościoła pw. św. Jacka. Legenda wiąże go z osobą św. Jacka Odrowąża, pochodzącego ze Śląska dominikanina, który w 1. połowie XIII w. w czasie jednej ze swoich misyjnych podróży wizytował Mazowsze. W okolicy Wyszogrodu wespół z towarzyszącymi mu braćmi-misjonarzami, na własnym płaszczu „jako w łodzi najbezpieczniejszej” przeprawił się przez wezbraną Wisłę. Wedle miejscowego podania odcisk stopy pozostawiony przez świętego stanowi pamiątkę tej przeprawy (wg Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego oraz monografii M. Barucha, na kamieniu miała być odciśnięta stopa Matki Boskiej). Kamień częściowo obudowany murowaną kapliczką zwieńczoną żeliwnym krzyżem; pierwotnie głaz stanowił podstawę pod figurę Matki Boskiej. Wymiary kamienia: front 125 cm szer., 127 cm wys.; część tylna 137 cm szer., 140 cm wys.; szer. 80 cm (część zabudowana kapliczką). Ślad stopy po lewej stronie kamienia, wymiary 18 × 5 cm, głębokość 0,5 cm. W dolnej części kamienia wykucie w formie krzyża, w górnej wnęka. Od kamienia ma pochodzić nazwa miejscowości (Słownik Geograficzny 1902, XV, 51).

Źródła informacji: Słownik Geograficzny 1902, XV, 51; Baruch 1907, 28; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 52.36733, 20.20171

Lokalizacja na mapach Google