Skip to main content

„święte drzewa”

JABŁONNA DRUGA, GM. JABŁONNA, POW. LUBELSKI JABŁONNA DRUGA, GM. JABŁONNA, POW. LUBELSKI

JABŁONNA DRUGA, GM. JABŁONNA, POW. LUBELSKI

Dawne miejsce kultu o lokalnej nazwie „Krzaczki”, „Bożak”, „Boże miłosierdzie”. Położone jest na kulminacji niewielkiego wyniesienia, ponad doliną strumienia Czerniejówka, na gruntach wsi Jabłonna Druga. W niewielkim zagajniku usytuowany jest drewniany krzyż oraz murowana kapliczka. Jeszcze w 2. dekadzie XXI w. przy drewnianym krzyżu leżał sporych rozmiarów kamień. Wedle miejscowej tradycji na jego powierzchni widoczne były odciśnięte ślady stóp Pana Jezusa, który z tego miejsca wstąpił do nieba lub spoczął w trakcie wędrówki po świecie. W 2019 r. kamień został skradziony. Według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego „Boże miłosierdzie” było „przez lud za miejsce cudowne uważane, gdzie od dawna na Wniebowstąpienie Pańskie kompaniami o mil kilka gromadzi się lud, modli się pod krzyżem i ziemią, jakby cudowną, rany i chore części ciała okłada. Od dawna właściciele Jabłonny starali się u władzy duchowej o pozwolenie postawienia kaplicy „w krzaczkach” na co nie zezwolono” (Słownik
Geograficzny…I, 489). Z kolei według opisu W. Koźmiana z 1903 r. od kilkuset lat miało być to miejsce pielgrzymek okolicznej ludności w dzień Wniebowstąpienia, jednakże bez udziału duchowieństwa i właścicieli ziemskich, którzy byli nieprzychylni kultowi. Powszechna i silna była wiara w uzdrawiającą moc gliny zalegającej w tym miejscu, szczególnie pomocnej na reumatyzm i inne nieuleczalne choroby. W dzień Wniebowstąpienia licznie przybywający tu cierpiący na różne dolegliwości mieli zakopywać i okładać ziemią chore części ciała.

Analiza mapy Antoniego Mayera von Heldensfelda z lat 1802-1804 wskazuje, że „Boże miłosierdzie” pierwotnie znajdowało się na obszarze większego kompleksu leśnego, pokrywającego całość wyniesienia.
W XIX w. właściciele majątku w Jabłonnej zlecili wyrąb lasu oraz zagajnika, co spotkało się ze sprzeciwem mieszkańców okolicznych wsi. Na początku XX w. w miejscu tym obok kamienia miały stać dwa drewniane krzyże. Praktykom religijnym towarzyszyły jarmarki, podczas których według W. Koźmiana handlowano m.in. dewocjonaliami (Koźmian 1903, 511).

W kronice parafii Bychawka zachował się zapis mówiący że 17 maja 1928 r. wyruszyła z Bychawki do miejsca cudownego „w Krzaczkach”, zorganizowana przez miejscowego księdza Borlewicza, licząca przeszło tysiąc wiernych procesja. Z 1930 r. pochodzi opis bezpośredniego uczestnika wydarzeń: „Widok leżących, ziemią przysypanych dzieci i starszych, oraz ich rodzin, karmiących owych chorych i modlących się nad nimi, przenosi nas mimowolnie w jakieś mroki średniowiecznych praktyk lekarskich.
Odjeżdżający lud łamie na drogę gałęzie lipowe, które zaparzają w domu dla chorych na reumatyzm. Wokoło liczne kramy jarmarczne i zgiełk jak na jarmarku. Mimo obecności księdza i dnia święta katolickiego, całość robi wrażenie pogańskiego uroczyska” (za Januszek 2015, 21). Po II wojnie światowej kult miejsca cieszył się coraz mniejszą popularnością. W 2020 r. „Krzaczki” zostały wpisane do ewidencji zabytków jako historyczne miejsce kultu religijnego i objęte ochroną konserwatorską.

Źródła informacji: Słownik Geograficzny 1880-1904, I, 489; Koźmian 1903, 510-511; Januszek 2015, 21;
Krzaczki, Karta Ewidencyjna Zabytku w Archiwum WKZ w Lublinie z 15.05.2020 r.; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.069018, 22.600826

Lokalizacja na mapach Google

Las z miejscem cudownym na mapie Heldensfelda Galicja Zachodnia (1801–1804)

KRYŁÓW KOLONIA, GM. MIRCZE, POW. HRUBIESZOWSKI KRYŁÓW KOLONIA, GM. MIRCZE, POW. HRUBIESZOWSKI

KRYŁÓW KOLONIA, GM. MIRCZE, POW. HRUBIESZOWSKI

Źródełko i kapliczka pw. Św. Mikołaja. Źródło wybija u stóp niewielkiego wzniesienia.
Drewniana kapliczka z figurami św. Mikołaja oraz Wilka. Figura św. Mikołaja z XVIII w.,
rzeźba wilka prawdopodobnie starsza. Obecnie rzeźba wilka z szarego kamienia (piaskowca?) jest pomalowana i uzupełniona gipsem. Uzupełnień dokonano w latach 90. XX w. Na wysokości karku zwierzęcia widoczne zagłębienie na ustawienie świecy.
Legendy mówią, że kult źródła związany był pierwotnie z wilkiem „uzdrowicielem”, zaś figurę
Mikołaja dostawiono później. Liczne podania o uzdrawiającej mocy wody ze źródła oraz
rzeźby wilka, która miała leczyć bezpłodność. Kobiety chcące posiadać dzieci siadały na wilka
i głaskały jego podbrzusze, po czym obmywały się wodą ze źródła. Woda ze źródła gromadzi
się w dwóch sadzawkach, wg podań obmywali się w nich pątnicy.

Inne legendy mówią o osobie miejscowego dziedzica, który kazał zasypać źródło i wilka by pątnicy nie niszczyli mu lasu po czym oślepł. Uzdrowiło go dopiero obmycie w świętej wodzie i przywrócenie miejsca kultu, jago wotum ufundował figurę św. Mikołaja. Przy figurze znajduje się rzeźba kosza z główkami małych dzieci, obecnie przemalowane na bochenki chleba. Miejsce kultu lokalnego. W latach 1756-1808
kaplica znajdowała się pod opieką Klasztoru OO. Reformatów w Kryłowie. Miejsce kultu
pierwotnie związane z rzeźbą wilka oraz cudownym źródłem.

„Wilk uzdrowiciel”, opowieść profesora Wikrora Zina z cyklu „Opowieści Domu Rodzinnego”

Źródła informacji: Petera 1997, 44-45; Zin 1988, 4-6; kwerenda terenowa.

Współrzędne geograficzne: 50.67121, 24.02620

Lokalizacja na mapach Google

Sławęcin, gm. Skierbieszów, pow. zamojski Sławęcin, gm. Skierbieszów, pow. zamojski

Sławęcin, gm. Skierbieszów, pow. zamojski

Źródlisko z wodą o właściwościach leczniczych, położone na podmokłym terenie. Obok źródła znajdowała się cerkiew unicka oparta na planie krzyża. Obecnie znajdują się tu kapliczka oraz drewniane podesty. Źródło tworzy niewielkie rozlewisko.

Wedle okolicznych mieszkańców woda ze źródła posiada leczniczą i uzdrawiającą moc. Niegdyś miejsce lokalnego kultu związane z cerkwią unicką.

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wspomina, iż cerkiew założono przy źródle, ponieważ nad nim ukazywał się obraz Matki Boskiej.  Dawniej istniało tu znane greckokatolickie sanktuarium maryjne, później prawosławne. Główne uroczystości przypadały na 2 lipca – św. Matki Boskiej Jagodnej. Odpusty gromadziły zarówno grekokatolików jak i katolików. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wspomina, iż cerkiew założono przy źródle, ponieważ nad nim ukazywał się obraz Matki Boskiej. W 1882 r. nad cudownym źródłem, którego woda miała niezwykłe uzdrawiające właściwości, ukazała się ikona Matki Bożej. Kaplicę na planie krzyża na palach zbudowano w 1886 r. Rozebrana w 1938 r. Miejsce zrewitalizowane przez Krzysztofa Wróblewskiego z Sitna, poświęcone w 2001 r. przez biskupa Jana Śrutwę. Wedle okolicznych mieszkańców woda ze źródła posiada leczniczą i uzdrawiającą moc.

Źródła informacji: wywiad z mieszkańcami Sławęcina; Słownik Geograficzny… X, 776.

Współrzędne geograficzne: 50.801768, 23.414921

Lokalizacja na mapach Google

LIPSKO-POLESIE, GM. ZAMOŚĆ, POW. ZAMOJSKI LIPSKO-POLESIE, GM. ZAMOŚĆ, POW. ZAMOJSKI

LIPSKO-POLESIE, GM. ZAMOŚĆ, POW. ZAMOJSKI

„Cudowne źródło” wypływające spod tzw. Góry św. Romana, na której zlokalizowane są pozostałości wczesnośredniowiecznego grodu. Nad źródłem znajdowała się drewniana kaplica z 1906 r., która spłonęła w 2017 r. Obecnie odbudowana.

M. Stworzyński opisuje w 1835 roku źródło św. Romana, które znajduje się na polach, wedle tradycji miejscu dawnej wsi Stare Lipsko. Co roku w dzień św. Romana odbywała się do źródła procesja złożona z mieszkańców okolicznych wsi. Do źródła ciągnęli również ludzie dręczeni różnymi chorobami.

Przez mieszkańców wsi Lipsko-Polesie miejsce to nazywane jest Zjawieniem lub Miasteczkiem. Według lokalnej legendy w miejscu tym przed laty w trakcie polowania zabłądził książę. Raniony przez tura, szukając wody przywoływał swoją matkę, która ukazała mu się i rozgarniając liście odsłoniła znajdujące się tu źródło. Książe miał wyzdrowieć i na sąsiednim wzgórzu wznieść gród. Kolejne podanie z końca XVII w. mówi o pasterzu który zachorował. Gdy przy owcach zastąpiła go jego córka, na stado napadły wilki. Dziewczynce ukazał się wówczas jej staruszek mówiąc, że za górą jest źródło które uleczy jej ojca. Pasterz wyzdrowiał. Kolejna opowieść mówi o chorobie dziecka właściciela dworu w Lipsku. Jego ciało miały pokryć wrzody, wówczas dziewczyna która wówczas pracowała w dworze chwyciła je i pobiegła z nim do źródła, gdzie natychmiast ozdrowiało. Miało to miejsce w dniu 9 sierpnia, w dzień św. Romana.  Co roku w pierwszą niedzielę po 9 sierpnia przy źródle odbywa się odpust. W skale z której wybija źródło jeszcze do niedawna widoczny był wyryty krzyż, prawdopodobnie starszy od kaplicy z 1906 r. Po lewej stronie od niego widoczne były wbite drewniane bale, pozostałości starszej kapliczki lub drewnianych krzyży. Podczas remontu i odbudowy kaplicy po pożarze w 2017 r. zarówno ryty na skale jak pozostałości starszych konstrukcji zostały zasypane i zniszczone. W okolicy znajduje się bogate osadnictwo wczesnośredniowieczne, między innymi cmentarzysko kurhanowe z VIII-X w.

Źródła informacji: wywiady z mieszkańcami Lipska; Mikołaj Stworzyński, Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordynacji Zamojskiej, 1834, Biblioteka Narodowa w Warszawie, rkps Biblioteki Ordynacji Zamojskiej nr. 1815, k. 38; http://izbapamieci.gminazamosc.pl/izbapamieci/resource_show/137/; http://www.kronikatygodnia.pl/wiadomosci/5033,spalila-sie-kapliczka-sw-romana-w-lipsku-polesie-t; Kawałko D. 2008;

Współrzędne geograficzne: 50.628921, 23.241932

Lokalizacja na mapach Google

Obecny stan kapliczki po remoncie

Kapliczka po spłonięciu w 2017 r. i widoczny jeden z dwóch krzyży wyrytych w skale z której wybija źródło

„Miejsce cudowne” na mapie Heldensfelda Galicja Zachodnia (1801-1804)

KRASNE, GM. UŚCIMÓW, POW. LUBARTOWSKI KRASNE, GM. UŚCIMÓW, POW. LUBARTOWSKI

KRASNE, GM. UŚCIMÓW, POW. LUBARTOWSKI

Kamień na brzegu jeziora Krasne, we wsi Krasne. Niewykluczone że obrabiany (stary kamień młyński?). Według miejscowej legendy „Matka Boża Siewna” wędrowała tędy w czasie najazdu tatarskiego niosąc na rękach Dzieciątko Jezus. Zmęczona przysiadła na kamieniu i zostawiła odciśnięty ślad stopy. Obok znajduje się mniejszy ślad Dzieciątka Jezus. Średnica głazu 1,7 × 1,5 m. Płaski, w kształcie elipsy. Na jego powierzchni widoczne podłużne pęknięcie oraz dwa zagłębienia – wedle tradycji odciski stóp.

Wg legendy zanotowanej przez J. Stefańskiego „w miejscu obecnego jeziora Krasne znajdowało się miasteczko. Ale jego mieszkańcy byli niegościnni, nieżyczliwi i często przeklinali. Pewnego upalnego dnia do miasteczka przywędrowała zmęczona i spragniona Matka Boża z małym Jezusem na ręku i, odpoczywając na (…) kamieniu, poprosiła o kubek wody. Niestety, mieszkańcy, zajęci kłótniami, nie podali jej wody. Wówczas rozgniewana Matka Boska wzięła do ręki kij i uderzając nim dwukrotnie w kamień, miała powiedzieć: Niech mieszkańcy tego miasta do końca życia piją wodę, bo jej nie chcieli dać. Wtedy miasto niedobrych ludzi zalała woda i powstało jezioro Krasne. Matka Boska z Jezusem na ręku, stojąc na kamieniu, przepłynęła przez jezioro i zatrzymała się na zachodnim brzegu. Na kamieniu pozostały ślady stóp Matki Bożej i małego Jezusa. Widoczne są także dwa poprzeczne pęknięcia, które – według opowiadań – pozostały po uderzeniach kija Matki Boskiej.”

Źródła informacji: Stefański J., „Stopki” Matki Bożej. Legendy, zwyczaje i wierzenia z Krasnego na Lubelszczyźnie, Twórczość Ludowa, R. XII (34) 1997, nr 1, s. 8 – 10; kwerenda terenowa

Współrzędne geograficzne: 51.42217, 22.95423

Lokalizacja na mapach Google

Święty kamień z Krasne by Chodlik Archaeological Mission on Sketchfab

Bielsko, gm. Karczmiska, pow. opolski Bielsko, gm. Karczmiska, pow. opolski

Bielsko, gm. Karczmiska, pow. opolski

Kapliczka domkowa w miejscu dawnego „świętego drzewa”. Nieopodal wsi Bielsko, w lesie położonym pomiędzy tą miejscowością a Chodlikiem znajduje się miejsce zwane „Zjawieniem”. Dziś stoi tam niewielka kapliczka domkowa, ufundowana przez mieszkańców Bielska w 1935 r. Wiąże się z nią legenda mówiąca o objawieniu, jakie miało tu miejsce przed wieloma laty. Dwom mężczyznom okazał się klęczący zakonnik. Jak mówią najstarsi mieszkańcy Chodlika oraz Bielska, wcześniej w tym miejscu stała potężna sosna, która otoczona była szczególną czcią oraz wiarą w moc leczniczą. Ludzie przychodzili do niej i wieszali na jej gałęziach niewielkie szmatki, fragmenty ubrań należących do osób chorych. Miejsce znane było z licznych uzdrowień. Pod sosną jako dary zakopywano monety. Wedle niektórych rozmówców z czasem zawieszono na niej niewielką kapliczkę z obrazem św. Bartłomieja. Według innych od początku kult tego miejsca związany był z osobą świętego i wiszącym w kapliczce na sośnie obrazem. W początku XX w. uzdrowienia w tym miejscu miał doznać jeden z mieszkańców Bielska. Kapliczka została częściowo zniszczona w trakcie działań wojennych, później odbudowana. Znajduje się przy niej również grób czterech mieszkańców Bielska rozstrzelanych przez Niemców w 1942 r. Miejsce to tradycyjnie odwiedzane jest przez okolicznych mieszkańców w Wielkanoc. Niegdyś zbierała się tu cała społeczność, biesiadowano w jego pobliżu. Według innego podania w miejscu tym rosły lipy, jednej z kobiet podróżujących droga objawił się św. Bartłomiej.

Bielsko001

Bielsko011

Bielsko006

ŻAKOWOLA STARA, GM. KĄKOLEWNICA, POW. RADZYŃSKI ŻAKOWOLA STARA, GM. KĄKOLEWNICA, POW. RADZYŃSKI

ŻAKOWOLA STARA, GM. KĄKOLEWNICA, POW. RADZYŃSKI

Wedle opisu W. Prackiego (1900, 118-119) we wsi znajdować się miały trzy kamienie ze znakami. Kamień „przywieziony z pola” przed dom jednego z gospodarzy z wyraźnym wykuciem w kształcie odcisku stopy (wymiary kamienia: dł. 65 cm, szer. 39 cm, wys. 30 cm; długość wykucia 13 cm, szer. 5-7 cm, głębokość 3-7 mm).

Kamień na łąkach, czarnej barwy z niewielkim wgłębieniem, przez lokalną ludność interpretowanym jako ślad stopy Matki Bożej. Kamień leżący na łąkach na wschód od wsi, z wykutą stopą i krzyżem, uszkodzony jeszcze w XIX w. podczas próby jego rozbicia. Według opisu W. Prackiego widoczny pozostał jedynie krzyż o dł. 22 cm i rozpiętości ramion 16 cm.

W trakcie kwerendy terenowej odnaleziono tylko kamień leżący obecnie przy grocie poświęconej Matce Bożej, ufundowanej przez jednego z mieszkańców wsi. Kamień pierwotnie zwieziony z pola przez jednego z gospodarzy (Marcina Czerwieńskiego w 2. połowie XIX w.) i ustawiony przed jednym z domów we wsi.

Obecny właściciel gospodarstwa przeniósł kamień pod grotę poświęconą NMP, umiejscowioną pośrodku wsi. Kamień nr 2 został zniszczony kilka lat temu – wyrwany traktorem, rozbity i użyty do budowy drogi. Kamień nr 3 również nie istnieje. Według mieszkańców wsi także został zniszczony w ostatnich kilkunastu latach.

Źródła informacji: Pracki 1900, 118-119 (rys. 49); Baruch 1907, 30, 32 (ryc. III)

Współrzędne geograficzne: 51.872607, 22.726883

Lokalizacja na mapach Google

Kamień w Żakowoli za Pracki, 1900, ryc. 49.