Kamienie od wieków fascynowały i oddziaływały na wyobraźnię ludzi, zwłaszcza te nietypowe, o wielkich rozmiarach lub charakterystycznych kształtach. Zajęły także stosowne miejsce w kulturze duchowej mieszkańców mazowieckiej i podlaskiej wsi stając się niekiedy obiektami szczególnej czci. Oba te regiony usiane są kamieniami, z którymi związane są liczne legendy, miejscowa ludność otacza je kultem, traktuje jako święte. Dotyczy to przeważnie kamieni noszących swoiste znamiona, znaki, mające potwierdzać ich nadnaturalną moc.
Możemy podzielić je następująco: kamienie ze śladami tzw. „bożych stópek” – według podań, świadczących o bytności w tych miejscach Matki Boskiej, Jezusa, poszczególnych świętych – oraz kamienie z tzw. misami, w których zbierająca się woda, często miała posiadać właściwości lecznicze. Z obiektami tymi wiążą się podania, w większości nawiązujące do tradycji chrześcijańskiej i powszechnej wiary w cuda, jakie miały mieć przy nich miejsce.
W ramach niniejszego projektu sfinansowanemu dzięki Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stworzono opatrzony komentarzem naukowym katalog kamieni ze znakami oraz innych zabytków kamiennych będących przedmiotem wierzeń i zabiegów religijnych z obszaru Mazowsza i Podlasia. Kamienie te będąc zarówno zabytkami kultury materialnej jak też uchwytnym materialnie śladem życia religijnego średniowiecznej i nowożytnej wsi – tzw. niematerialnego dziedzictwa kulturowego – nigdy nie były przedmiotem planowych prac dokumentacyjnych.
DSCN2651 ZNAKW ramach projektu przeprowadzono kwerendy terenowe, badania oraz prace dokumentacyjne w przeszło 60 miejscowościach. Dla wszystkich zachowanych obiektów wykonując kompleksową dokumentację rysunkową, fotograficzną i fotogrametryczną. Przeprowadzono również szereg wywiadów etnograficznych, starając się zarówno zebrać materiał na temat funkcjonowania ich w kulturze duchowej (podania, legendy, związane z nimi zwyczaje) jak też określić zagrożenia i sformułować zalecenia konserwatorskie dla lepszej ochrony zabytków.
Jedno z najstarszych miejsc kultu i pielgrzymek na Podkarpaciu. Wedle legendy w XIII w. nieznany człowiek umieścił w drewnianej kapliczce na wzgórzu obraz Matki Boskiej Boreckiej. Namalowany jest on na lipowej desce o wym. 66-74 cm. U stóp wzgórza wytrysnęło źródło przy którym zaczęły się dziać cuda. Obok źródełka do XIX w. stało wiele otwartych drewnianych kapliczek, które stawiali wierni, w nich umieszczając obrazy MB. Pod koniec XIX w. obok źródełka wybudowano grotę z figurą Matki Bożej z Lourdes. Wokół wiszą liczne wota. Woda ze źródła ma posiadać właściwości uzdrawiające.
Lokalizacja GPS: 49°57’19.05″N; 22° 4’52.03″E
Źródło przy drodze, ujęcie obudowane kamieniami, obok dwie figury św. Jana Nepomucena oraz tablica informacyjna. Pierwsza wzmianka dot. źródła św. Jana pochodzi z 1878 r., znajduje się w testamencie Kajetana Klickiego, właściciela orłowskich dóbr. W każdą Wielką Sobotę zjeżdżali tu chorzy aby obmyć w cudownej wodzie chore miejsca. Przez okoliczną ludność otaczane jest kultem. Obok źródła znajdują się dwie figury – Św. Jana Nepomucena oraz Św. Antoniego Paderewskiego.
Lokalizacja GPS: 50°53’49.43″N; 23°13’55.88″E
Źródełko z cudowną wodą o leczniczych właściwościach, szczególnie pomagać ma w chorobach oczu. Kult miejsca sięga okresu nowożytnego. W 1878 kapliczka murowana greckokatolicka, dziękczynna, ufundowana przez proboszcza parafii greckokatolickiej w Komańczy za cudowne uzdrowienie chorej córki. Wedle podania bardzo chora dziewczynka, błądząc po lesie doznała objawienia Matki Boskiej oraz cudu wyzdrowienia po obmyciu się wodą z cudownego źródełka. Z czasem pojawiły się kolejne świadectwa uzdrowień. W miejscu tym odbywały się uroczystości odpustowe na które przybywała ludność łemkowska oraz ze Słowacji i Węgier. Kult upadł po wysiedleniu mieszkańców w 1947 r. Pod koniec XX w. miejsce zagospodarowano na nowo z inicjatywy księdza Jana Pipki z parafii greckokatolickiej w Komańczy. W 1999 r. kapliczkę poświęcono. Źródło w grocie, przy drodze z Radoszyc do przejścia granicznego na Przełęczy Beskid. Murowana kaplica.
Lokalizacja GPS: 49°17’46.77″N; 22° 1’31.86″E
Źródełko z cudowną wodą o leczniczych właściwościach, szczególnie pomagać ma w chorobach oczu oraz przeciwdziałać urokom. Według tradycji woda miał tu miejsce cud odzyskania wzroku, po napiciu się wody i obmyciu twarzy przez wędrowca. W XIX wieku wybudowano tu kapliczkę. W Zielone Świątki odprawiano tu uroczyste nabożeństwo ze święceniem wody w źródełku. Wierni zmierzali tu również z dalszych okolic, po nabożeństwie pito wodę i obmywano się nią. Po II Wojnie Światowej miejscowa ludność została wysiedlona. Kapliczka uległa dewastacji. Od 1988 r. remontowana. W 2007 r, kapliczka poświęcona przez księdza z Parafii Grecko-Katolickiej w Komańczy. Poświęcona Matce Boskiej Opiekunce Lasu. A. Potocki przytacza legendę o niewidomym wędrownym dziadzie, który usiadł zmęczony w tym miejscu słysząc szum wody. Poprosił przechodnia o podanie mu tej wody, ale ten żadnego ujęcia czy strumienia wokół nie widział. Dziad zaczął odrzucać kamienie i odsłonił źródełko, po obmyciu się w nim odzyskał wzrok.
Lokalizacja GPS: 49°12’35.31″N; 22°10’33.82″E
Źródełko z cudowną wodą o leczniczych właściwościach, szczególnie pomagać ma w chorobach oczu. Ma być przedmiotem kultu od XVI w. Wedle legendy (tablica informacyjna) w pocz. XIX w. niejaki Mikołaj Sycz, mieszkaniec pobliskich Huczwic, który pasł woły w pobliżu źródełka miał sen, w którym ukazał mu się Matka Boska. Zażyczyła sobie ona by wybudował w tym miejscu kapliczkę dziękczynną, w zamian za co zostanie uzdrowiony z choroby oczu. Przed II Wojną Światową miejsce to cieszyło się szczególnym kultem. Z Huczwisk w trakcie odpustów do kapliczki odbywała się procesja. Wg A. Potockiego Matka Boska miała się objawić gospodarzowi Feciowi Dziule, gdy pasł w tym miejscu krowy. Najświętsza Panienka była ubrana w niebieską suknie, w ręku trzymała polne kwiaty. Chłop zaczął się modlić do postaci po czym ona zniknęła.
Źródło pod kapliczką, nazwa lokalna Synarewo. Kapliczka odpustowa, domkowa, murowana z pocz. XIX w. Na zboczu Łysego Wierchu, woda ze źródełka zasila Rabiański Potok.
Lokalizacja GPS: 49°18’16.70″N; 22°14’23.23″E
Źródełko z cudowną wodą, na obszarze nieistniejącej wsi Łopienka. Wieś założona w XVI w., wysiedlona w latach 1946-1947, zabudowania zostały rozebrane. Jedyny zachowany budynek stanowi murowana cerkiew greckokatolicka z 1757 r., wyremontowana. Niegdyś miejsce pielgrzymek. We wsi miało znajdować się cudowne źródełko, lokalizacja nieznana, wg jednej z wersji znajdowało się przy cerkwi, u stóp wzgórza na którym stoi. Badania powierzchniowe przeprowadzone w sierpniu 2017 r. nie pozwoliły na zlokalizowanie źródła. P. Pytka lokalizuje je u stóp wzniesienia z cerkwią, obok starego dębu. Źródło zapomniane, trudno dostępne, wiedza o nim okoliczni mieszkańcy. Ujęte studnią z drewnianą pokrywą.
Lokalizacja GPS: 49°15’47.11″N; 22°22’9.90″E
Źródełko znajduje się na stoku wzniesienia, wedle tradycji woda ma posiadać moc uzdrawiająca, leczącą głównie choroby oczy. Dawniej miejsce kultu szczególnie czczone przez ludność greckokatolicką. Po wysiedleniu okolicznych mieszkańców pamięć o miejscu i źródełku wygasła. Źródło zapomniane, trudno dostępne, wiedza o nim okoliczni mieszkańcy. Ujęte studnią z drewnianą pokrywą.
Lokalizacja GPS: 49°19’40.59″N; 22°26’16.50″E
Źródełko znajduje się u stóp wzniesienia, na którym stoi kościół. Źródełko po 1907 roku zapomniane, odrestaurowane w 2000 r. przez tutejszego proboszcza. W 2007 r. podczas uroczystej mszy zostało poświęcone. Nad źródełkiem umieszczona została drewniana płaskorzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem. Na drodze do źródełka umieszczone zostały: drewniana kapliczka z figurą Chrystusa Frasobliwego oraz murowana z drewnianą figurą św. Franciszka. Woda ma posiadać cudowną moc uzdrawiająca. Widoczne licznie składane monety oraz zdjęcia, zapewne osób chorych.
Lokalizacja GPS: 49°21’45.82″N; 22°25’25.45″E
Podania mówią, że w miejscu tym miano niegdyś zbudować cerkiew, w pobliskim źródle, lub studni znaleziono wówczas krzyż z XIII w., pochodzący z miasta Limoges z Francji. Nad studnią ustawiono drewniany krzyż. Wedle wierzeń woda ze źródła miała moc uzdrawiającą oczy i cudownie przywracającą wzrok. W latach 90. XX w. miejsce odnowiono i zagospodarowano. Zbudowano drogę krzyżową oraz grotę MB. Miejsce mszy polowych. Według legendy spisanej przez Oskara Kolberga, złoty krzyż w źródle miała ujrzeć kobieta gdy nabierała wody, nie mogła go jednak wyjąć. Dopiero gdy owinęła go chustą udało się jej go wydobyć i zanieść do cerkwi. Później miał powstać tu klasztor bazylianów, lecz kamienie na budowę „w dziwny sposób znikały”. Nazwa wsi ma pochodzi od krzyża znalezionego w źródle.
Lokalizacja GPS: 49°26’8.93″N; 22°23’55.16″E
Materiały wizualne oraz dokumentacja objęte są prawami autorskimi, wszelkie formy ich wykorzystanie w prezentacjach oraz publikacjach jedynie za zgodą autora.
© Łukasz Miechowicz. All rights reserved.
Projektowanie stron OlimpWeb.